-§. Protsessual huquqni qabul qilish (huquqiy vorislik)

Nizoli yoki hal qiluv qarori bilan aniqlangan huquqiy munosabatdan taraflarning biri uchinchi shaxs yoki ularning qonuniy vakili chikib ketgan hollarda (fuqaroning o‘limi, yuridik shaxsning tugatilishi yoki uni qayta tashkil etilishi, talabning boshqa shaxsga o‘tkazilishi, qarzning boshqa shaxsga o‘tkazilishi) sud bu tarafni uning huquqini qabul qiluvchi shaxs huquqiy voris bilan almashtirishga yo‘l qo‘yadi. Jarayonning hamma bosqichida protsessual huquqni qabul qilish mumkin (FPKning 43-moddasi).

Protsessual ma’nada huquqning qabul qilinishi (huquqiy vorislik)-sudda da’vo predmeti bo‘lgan moddiy huquqning qabul qilinishi munosabati bilan ro‘y beradi.

Ba’zi hollarda muayyan shaxsning huquq va burchlari boshqa shaxsga o‘tishida huquq va burch sub’ektgari ham o‘zgaradi. Chunonchi: meros qoldiruvchi vafot etganida uning mulkiy xarakterdagi huquq va burchlari qonun va vasiyat bo‘yicha belgilangan vorislarga o‘tadi. Xuddi shuningdek yuridik shaxs hisoblangan tashkilot qaytadan tuzilishida ham, uning huquq va burchlari boshqa tashkilotga o‘tadi.

Fuqarolik huquqida ko‘rsatiladigan talab qilish huquqining o‘tkazilishi va qarzning boshqa shaxsga o‘tkazilishi instituti (FKning 313-323-moddalari) moddiy-huquqiy ma’nodagi huquqning qabul qilinishiga va Shuning o‘zi bilan protsessual huquqning ham qabul qilinishiga olib keladi. Masalan, birovga qarz bergan shaxs (kreditor) vafot etsa, qarzdordan tegishli haqni talab qilish huquqi (moddiy huquq) bilan birga javobgarga nisbatan da’vo ishini qo‘zg‘atish, sudda ish yuritilishida ishtirok etish huquqi (protsessual huquq) talab qilish huquqini oluvchilarga (vorislarga) o‘tadi.

Protsessual huquqning qabul qilinishi hollarida ishda ishtirok etish uchun yangi da’vogar yoki javobgar jalb etilishiga qadar fuqarolik ishinining ko‘rilishi vaqtincha to‘xtatiladi.

FPKning 43-moddasining 2-qismida ko‘rsatilganidek, huquqni qabul qiluvchi jarayonga kirishganiga qadar qilingan hamma harakatlar uning bilan almashtirilgan shaxsga qanchalik majburiy bo‘lsa, unga ham Shunchalik majburiydir, ya’ni huquqni qabul qiluvchi (huquqiy voris) shaxs uchun ham tegishli bo‘ladi.

Agar jarayonda taraflardan biri, masalan, tegishsiz, daxlsiz taraf tegishli taraf bilan almashtirilishida fuqarolik ishining ko‘rilishi yangidan boshlansa, protsessual huquqning boshqa shaxs tomonidan qabul qilinishida unga ish materiallari bilan tanishish uchun vaqt va imkoniyat berilib, ishni ko‘rish davom ettirilaveradi, yangitdan boshlanmaydi.

Huquqiy voris (huquq qabul qilish) protsessning har qanday bosqichida amalga oshirilishi mumkin. Huquqiy vorisning protsessga kirishganligini sud tegishli ajrim bilan rasmiylashtiradi.