KIRISH
Mavzuning dolzarbligi:XX asrning ikkinchi yarmi Yer tarixida, insoniyat tarixida o’ziga xos alohida davrni tashkil qiladi. Bu davrda Yer yuzasida aholi sonining tez sur’atlar bilan ortib borishi, sanoat va qishloq xo’jaligining rivojlanishi, insonning kuchli texnika vositalaridan mehnat quroli sifatida foydalanishi va fanning bevosita ishlab chiqarish kuchlariga aylanishi insonning tabiiy resurslarga bo’lgan ehtiyojini orttirib yubordi. U tabiiy resurslardan faol foydalana boshladi va yerga, tuproqqa, suvga, havoga, o’simlikka va hayvonot dunyosiga kuchli ta’sir ko’rsata boshladi. Natijada, inson tabiiy resurslarning tez sur’atlar bilan kamayib ketishiga, atrof-muhitning ifloslanishiga, tabiat komponentlari orasidaga mutanosiblikning buzilishiga, qolaversa o’zining salomatligiga va hayoti uchun xavfli bo’lgan salbiy oqibatlarning yuzaga chiqishiga ham sababchi bo’lib qolmoqda. Inson va tabiat o’rasidagi o’zaro munosabatlarning yildan yilga keskinlashib borishi, tabiat qonuniyatlarini chuqur bilishni, tabiiy resurslardan tejab-tergab ilmiy, asoslangan holda foydalanishni talab etadi. Bu esa tabiiy ekologo-geografik bilimlarni chuqur egallashni taqazo etadi. Landshaftshunoslik fani tabiiy geografiyaning muhim bir qismi sifatida kishilik jamiyatining amaliy talablariga bog’liq holda shaklandi va rivojlanib kelmoqda. U inson bilan tabiat o’rtasidagi o’zaro aloqalar samaradorligini oshirishning ilmiy asoslarini yaratish va haqiqiy madaniy landshaftlarni barpo qilishining qoida va usullarini ishlab chiqish bilan shug’ullunadi. Insonlar ma’lum bir tabiiy landshaftlarda yashab, uni o'z ehtiyojlariga moslab urbolandshaftlar darajasigacha o'zgartiradilar. Insonning ta'siri landshaftning imkoniyatlaridan oshib ketsa, undagi muvozanat buziladi. Natijada landshaft butunlay o’zgarishi hatto yo'q bo'lib ketishi mumkin. Landshaftdagi o’zgarishlar o'z navbatida insonlarga ham kuchli ta'sir ko’rsatadi. Shuning uchun tabiatni muhofaza qilishning asl mohiyati va maqsadiga ko'ra landshaftlarni muhofaza qilishdir. Hozirgi vaqtda yer yuzida inson ta'siriga uchramagan tabiiy landshaftlar kam qoldi. Inson ta'sirida o'zgartirilgan landshaftlar antropogen landshaftlar, deyiladi. Antropogen landshaftlar bajaradigan funksiyalari (qishloq xo'jaligi landshaftlari, sanoat landshaftlari, shahar landshaftlari va boshqalar) va o'zgarish xarakteriga (kam o'zgartirilgan, kuchli o'zgartirilgan) ko'ra farqlanadi. Yer yuzidagi landshaftlarning 60% dan ortig’i antropogen landshaftlarga kiradi. Inson tomonidan ilmiy asosda o'zgartirilgan, tartibga solib turiladigan, eng yaxshi yashash sharoitlari va iqtisodiy samaradorlikni ta'minlaydigan madaniy landshaftlar ham mavjud.
Tabiiy geografiyaning landshaftshunoslik sohasiga taaluqli ko’pgina muammolar hanuzgacha o’zining murakkabligi va munozaraliligi bilan ajralib turibdi. Jumladan, tabiiy landshaftlarning urbolandshaftlar bilan o’rin almashinishi masalalari hali puxta ishlab chiqilmagan. Shuning uchun tabiiy landshaftlarning urbolandshaftlar bilan o’rin almashinishi oqibatlarini kompleks o’rganib, tahlil etish ilmiy-nazariy va amaliy ahamiyatga egadir.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari:Tadqiqotlarimizning asosiy maqsadi –Tabiiy landshaftlarning urbolandshaftlar bilan o’rin almashinish oqibatlarini kompleks o’rganish. Asosiy maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni bajarish kerak bo’ladi:
-O’zbekistondagi tabiiy landshaftlar va ularning xususiyatlarini o’rganib tahlil etish;
-Urbolandshaftlar haqida umumiy ma’lumotga ega bo’lish;
-Shaharlar rivojlanishining tabiiy muhit bilan aloqadorligini o’rganish;
-Antropogen landshaftlar va ularning xilma-xilligini o’rganish;
-Landshaftlarni muhofaza qilish masalalari va landshaftlar taraqqiyotini bashorat qilish;
Tadqiqot davomida mamlakatimizdagi tabiiy landshaftlarning urbolandshaftlar bilan o’rin almashinish oqibatlari yana bir bor ekologik xususiyatlari bo’yicha kompleks o’rganishga harakat qilindi.
-O’zbekistondagi tabiiy landshaftlar va ularning ekologik-geografik xususiyatlari kompleks o’rganildi hamda inson ehtiyojlariga mos ravishda shakllanishini ta’minlovchi qonuniyatlar aniqlandi;
-Urbolandshaftlarga oid ma’lumotlar to’plandi;
-Shaharlar rivojlanishining tabiiy muhit bilan aloqadorligi o’rganildi;
-Antropogen landshaftlar va ularning xilma-xilligi o’rganildi;
-Landshaftlarni muhofaza qilish masalalari va landshaftlar taraqqiyoti o’rganildi;
Bitiruv malakaviy ishining tarkibi va hajmi:Bitiruv malakaviy ishi kirish qismi, 3 ta bob, xulosalar va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
Ishning umumiy hajmi 73 betdan iborat bo’lib, unda 5 ta jadvallar va 2 ta rasmlar tasvirlangan. Adabiyotlar ro’yxati 30 nomdan tashkil topgan bo’lib, shundan 15 tasi chet el adabiyotidir. Shuningdek, 6 ta internet saytlari manzili ham ko’rsatilgan.
|
