Dinning paydo bo’lishi va rivojlanishini ilmiy asoslarda o’rganish
quyidagi:
a) ob’ektivlik; b) muayyan tarixiy sharoitni hisobga olish; v) ilmiylik; g)
qiyosiylik; d) umuminsoniy qadriyatlar bilan bog`liqliq, e) din mavjudligini,
umuman gnoseologik, ijtimoiy-iqtisodiy va psixologik sabablarni hisobga olishni
taqozo etadi.
Hozirgi zamon voqeligining xarakterli xususiyati shundaki, jamiyatning
hamma tomonlariga ilmiy tafakkurning ta’siri keskin kuchaymoqda. Uning ijtimoiy
taraqqiyot omili sifatidagi roli tobora ortmoqda. Fanning XX asrdagi
muvaffaqiyatlari chindan ham g`oyat buyukdir. Ular bevosita ishlab chiqaruvchi
kuchlarga aylanib, insonga tabiat sirlarini tobora chuqur anglash imkonini
bermoqda. Bu yo’nalishdagi eng muhim bosqich - inson omili va uning ma’naviy
qadriyatlariga bo’lgan ijobiy munosabatlardir. Talabalar bu imkoniyatlardan to’la
foydalanish uchun har xil uydirmalarga, buzg`unchilik g`oyalariga mutlaqo
ishonmay, ilm-fangagina ishonishlari, uni chuqur egallab, shaxsiy va ijtimoiy
hayotga tatbiq etishlari lozim.
Hozirgi
vaziyatda
ilmiy
dinshunoslikning
nazariy
yutuqlari
va
mamlakatimizdagi diniy tashkilotlarning g`oyaviy va amaliy ish faoliyatini hisobga
olganda, din va dindorlarga O’zbekiston davlatining adolatli munosabati o’rnatildi.
Bu hol diniy tashkilotlarning hozirgi ijtimoiy tuzumga bo’lgan xolisona, do’stona
munosabatlariga ob’ektiv baho berishni talab etadi.
Bularning hammasi davr talabidan va kelajakdagi mas’uliyatni his etgan holda
respublikamizda aholi dindorligi darajasini aniqlash, dindorlar va diniy
uyushmalarning jamiyatda tutgan o’rnini oshirmay-toshirmay to’g`ri talqin etish
hamda din bilan davlat o’rtasidagi munosabatlarning umuminsoniylik tamoyillarini
tiklash va hokazolar din va diniy muassasalarga doir muammolarga bo’lgan xolisona
yondashishdir. Bu yondashuv ko’pyoqlama xususiyatga ega bo’lib, mustaqil
respublikamizning ichki va tashqi siyosatida ham o’z aksini topmoqda.
Mamlakatimiz Sharq va G`arbdagi barcha tinchliksevar davlatlar bilan ularning
ijtimoiy tuzumi, dinga munosabatidan qati nazar, iqtisodiy-ijtimoiy, madaniy
aloqalarni keng yo’lga qo’ygan. Ijtimoiy, siyosiy hayotda diniy tashkilotlar
faolligining ortib borishini demokratik jarayonda ular o’rnining mustahkamlanishi
deb qarash mumkin. Avvalo diniy tashkilotlarni davlatdan ajratish, ularning
siyosatdan uzoqlashuviga olib keladi. Ammo bu tashkilotlarning faoliyati muayyan
ma’noda siyosiy xarakterga ega bo’lib kelgan. Diniy tashkilotlarga xos ijtimoiy,
siyosiy faollikning tobora ortayotganini e’tiborga olib, uni ikki yo’nalishda - ijtimoiy
hayotda va dunyoqarashda shaxsning faolligini talablarning oshirish talab etiladi.
Diniy tashkilotlarning ijtimoiy, siyosiy yo’nalishlarda ob’ektiv voqelikka oshkora
10
va ijobiy yondashishlari kengayib borayotganligi an’ana tusiga kirib bormoqda.
Bunga respublikamiz hayotiga hozirgi kunda diniy tashkilot va ruhoniylarning
xolisona munosabatlari, berayotgan ijobiy baholari jonli shohid bo’la oladi. Bunda
ayrim diniy tashkilotlarning ijtimoiy-siyosiy faoliyatlari muayyan ahamiyatga
molikdir.
Dinlarning paydo bo’lishi, qaror topishi va qayta tiklanishining gnoseologik,
ijtimoiy va psixologik ildizlari mavjudir. Uning ildizlari o’zaro aloqadorlikda bo’lib,
ijtimoiy taraqqiyotning turli bosqichlarida ularning egallagan o’rni ham, odamlarga
ta’sir darajasi ham goh kuchayib, goh pasayib turadi. Bu ildizlar tufayli din tarqalib,
qaror topib, amal qilib, goh avj olib, goh zaiflashib turadi. Dinning hamma tarkibiy
qismlari singari diniy munosabatlar va diniy tashkilotlar faoliyati ham ijtimoiy
vaziyatlar bilan belgilanadi. Bularning faoliyati nisbiy mustaqillikka ega bo’lib,
kishilarning voqelikka bo’lgan munosabatiga muayyan darajada ijobiy yoki salbiy
ta’sir etib turadi.
Diniy tushunchalar, tasavvur va kayfiyatlarga moslashib, bularning bevosita
ta’siri natijasida vujudga keladigan dindorlar o’rtasidagi aloqadorlik va diniy jamoa,
uyushma va tashkilotlarning faoliyatlari diniy munosabatlar deb ataladi. Bunday
munosabatlar ijtimoiy, g`oyaviy, mafkuraviy munosabatlarning turlari bo’lib,
muayyan dunyoqarashni shakllantiradi, pirovardi-oqibatda ishlab chiqarish
munosabatlarining mahsuli hisoblanadi.
Jamiyatda diniy munosabatlar alohida mavjud bo’lmaydi; ijtimoiy
munosabatlarning boshqa turlari, chunonchi siyosiy, huquqiy, axloqiy, ma’naviy
munosabatlar, mehnat jarayonlari bilan uzviy bog`liqstir; bir-birini oziklantirib
turadi.
Diniy munosabatlar, birinchidan, har bir diniy jamoa, uyushma, tashkilotlar
orasidagi, ikkinchidan, diniy tashkilotlar o’rtasidaga va uchinchidan, tashqi
munosabatlar doirasidagi aloqalarga bo’linadi. Bu aloqalarning ob’ekti va sub’ekti
diniy jamoalardir, ular diniy e’tiqodga asoslangan dunyoqarashga ega bo’lgan
kishilar birligining muayyan shakli va diniy uyushmaning boshlang`ich elementidir.
Bu birlikning asosiy belgilari quyidagicha:
1) diniy e’tiqod, maqsad va vazifalar birligi;
2) diniy marosimlar va undan tashqaridagi faoliyatlarning birligi;
3) etnik birlik tuyg`usi;
4) jamoa a’zolari orasidagi o’zaro taqsimlangan mavqe va vazifalarning
birligi.
Diniy jamoalarning tuzilishi an’analar va urf-odatlar, huquq yoki umumiy
dasturlar, qoida, fatvolar bidan belgilanadi. Bular maxsus mezonlar sosida rasmiy
va norasmiy guruxlarga: -"jamoa kengashi", "ruhoniylar", "qavmlar" va
"va’zxonlar" ga, diniy va xo’jalik, moliya ishlari bilan shug`ullanuvchi guruhlarga
bo’linadi.
Muayyan sharoitlarda diniy jamoa ko’shnichilik, qishloq va mahallachilik
jamoasiga mos kelgan. Bunda dindorlik darajasi yuqori va chuqur bo’ladi.
Jamiyatning taraqqiy etishi jarayonida ijtimoiy munosabatlar tarmoqlanadi. Unda
11
shaharning mavqei ortib borgan sari turli axloqiy va milliy guruxdardan tashkil
topgan ishlab chiqarish jamoalari hosil bo’lgan va ko’payib borgan sari diniy
jamoalar mustaqil tus olgan.
|
