10
va ijobiy yondashishlari kengayib borayotganligi an’ana tusiga kirib bormoqda.
Bunga respublikamiz hayotiga hozirgi kunda diniy tashkilot va ruhoniylarning
xolisona munosabatlari, berayotgan ijobiy baholari jonli shohid bo’la oladi. Bunda
ayrim diniy tashkilotlarning ijtimoiy-siyosiy faoliyatlari muayyan ahamiyatga
molikdir.
Dinlarning paydo bo’lishi, qaror topishi va qayta tiklanishining gnoseologik,
ijtimoiy va psixologik ildizlari mavjudir. Uning ildizlari o’zaro aloqadorlikda bo’lib,
ijtimoiy taraqqiyotning turli bosqichlarida ularning egallagan o’rni ham, odamlarga
ta’sir darajasi ham goh kuchayib, goh pasayib turadi. Bu ildizlar tufayli din tarqalib,
qaror topib, amal qilib, goh avj olib, goh zaiflashib turadi. Dinning hamma tarkibiy
qismlari singari diniy munosabatlar va diniy tashkilotlar
faoliyati ham ijtimoiy
vaziyatlar bilan belgilanadi. Bularning faoliyati nisbiy mustaqillikka ega bo’lib,
kishilarning voqelikka bo’lgan munosabatiga muayyan darajada ijobiy yoki salbiy
ta’sir etib turadi.
Diniy tushunchalar, tasavvur va kayfiyatlarga moslashib, bularning bevosita
ta’siri natijasida vujudga keladigan dindorlar o’rtasidagi aloqadorlik va diniy jamoa,
uyushma va tashkilotlarning faoliyatlari diniy munosabatlar deb ataladi. Bunday
munosabatlar ijtimoiy, g`oyaviy, mafkuraviy munosabatlarning turlari bo’lib,
muayyan dunyoqarashni shakllantiradi, pirovardi-oqibatda ishlab chiqarish
munosabatlarining mahsuli hisoblanadi.
Jamiyatda diniy munosabatlar alohida mavjud bo’lmaydi; ijtimoiy
munosabatlarning boshqa turlari, chunonchi siyosiy, huquqiy, axloqiy, ma’naviy
munosabatlar, mehnat jarayonlari bilan uzviy bog`liqstir; bir-birini oziklantirib
turadi.
Diniy munosabatlar, birinchidan, har bir diniy jamoa, uyushma, tashkilotlar
orasidagi,
ikkinchidan, diniy tashkilotlar o’rtasidaga va uchinchidan, tashqi
munosabatlar doirasidagi aloqalarga bo’linadi. Bu aloqalarning ob’ekti va sub’ekti
diniy jamoalardir, ular diniy e’tiqodga asoslangan dunyoqarashga ega bo’lgan
kishilar birligining muayyan shakli va diniy uyushmaning boshlang`ich elementidir.
Bu birlikning asosiy belgilari quyidagicha:
1) diniy e’tiqod, maqsad va vazifalar birligi;
2) diniy marosimlar va undan tashqaridagi faoliyatlarning birligi;
3) etnik birlik tuyg`usi;
4) jamoa a’zolari orasidagi o’zaro taqsimlangan mavqe va vazifalarning
birligi.
Diniy jamoalarning tuzilishi an’analar
va urf-odatlar, huquq yoki umumiy
dasturlar, qoida, fatvolar bidan belgilanadi. Bular maxsus mezonlar sosida rasmiy
va norasmiy guruxlarga: -"jamoa kengashi", "ruhoniylar", "qavmlar" va
"va’zxonlar" ga, diniy va xo’jalik, moliya ishlari bilan shug`ullanuvchi guruhlarga
bo’linadi.
Muayyan sharoitlarda diniy jamoa ko’shnichilik, qishloq va mahallachilik
jamoasiga mos kelgan. Bunda dindorlik darajasi yuqori va chuqur bo’ladi.
Jamiyatning taraqqiy etishi jarayonida ijtimoiy munosabatlar tarmoqlanadi. Unda
11
shaharning mavqei ortib borgan sari turli axloqiy va milliy guruxdardan tashkil
topgan ishlab chiqarish jamoalari hosil bo’lgan va ko’payib borgan sari diniy
jamoalar mustaqil tus olgan.
