66
shuntlangan potentsiometrlarda yumaloq karkaslarga joylashtirilgan o‘ramlardan
simlarning uchlari chiqariladi. Karkaslarning kesimi yassi (balandligining
qalinligiga nisbati juda katta) yoki yumaloq bo‘lishi mumkin. Potentsiometrlarning
cho‘tkalari turli burchakka burilishi mumkin.
Topshirilgan bog‘lanish
)
(
f
r
ni
qarshilik
r
ning polzunchaning
vaziyatini aniqlovchi
burchakka bog‘liqligini ta’minlash
uchun karkasning
uzunligi l quyidagi ifoda bo‘yicha hisoblanadi:
)
2
(
1
1
d
b
da
dr
R
d
D
,
(5.1)
bu yerda
D —
potentsiometr karkasining diametri;
-- polzunchaning burilish burchagi;
d —
o‘ram simining diametri;
R
— o‘ram simining uzunlik birligidagi qarshiligi;
b —
karkasning qalinligi.
Ko‘pchilik hollarda karkasning qalinligi va simning diametri karkasning
balandligiga nisbatan kichikligi hisobga olinsa,
u holda quyidagicha yozish
mumkin.
da
dr
R
d
D
1
1
(5.2)
Profilli reostatlarning asosiy kamchiliklari shundaki, karkasga simni o‘rash
qiyin va potentsiometrni almashtirmasdan turib, funktsional bog‘lanishni
o‘zgartirib bo‘lmaydi. Shuning uchun ko‘pincha poranali
profilli reostatlar yoki
tarmoqlarining o‘rtasiga qo‘shimcha rezistorlar kavsharlangan potentsiometrlar
ishlatiladi
.
Bunday potentsiometrlar faqat nagruzka qarshiligi potentsiometrning
qarshiligidan 100 va bundan ko‘p marta ortiq bo‘lgan
sxemalarda ishlatilishi
mumkin.
Programma tashigich sifatida, aytib o‘tilganidek, perforatsiyalangan lenta
(5.3-rasm) ham ishlatilishi mumkin. Birinchi holda (5,3 a-rasm) asosiy perforatsiya
teshigining uzunligi ish vaqtining
davom etishiga mos keladi, ish vaqti esa
67
fotoelementni yoritish vaqtiga bog‘liq; bo‘ylama qatordagi yondosh teshiklar
o‘rtasidagi masofa ish bajarilmaydigan vaqtning davom etishiga to‘g‘ri keladi.
Ikkinchi u h (5 3, b-rasm) lentadagi asosiy
perforatsiyaning barcha te-
shiklari bir xil o‘lchamda yasalgai. Bu h ulash va uzish komandalari teshiklar
o‘rtasidagi masofaga qarab va bu teshiklarni tegishlicha gruppalarga ajratib
aniqlanadi. Lentaga istalgan komandani yozish (shifrovkalash),
binobarin,
boshqaruvchi signallarni olish mumkin. Boshqaruvchi signallar keyinchalpk
programma rostlash tizimiga uzatiladi.
