-rasm. Nol-indikatorli taqqoslash elementining sxemalari va

66 
shuntlangan potentsiometrlarda yumaloq karkaslarga joylashtirilgan o‘ramlardan 
simlarning uchlari chiqariladi. Karkaslarning kesimi yassi (balandligining 
qalinligiga nisbati juda katta) yoki yumaloq bo‘lishi mumkin. Potentsiometrlarning 
cho‘tkalari turli burchakka burilishi mumkin. 
Topshirilgan bog‘lanish 
)
(

f
r

 
ni qarshilik 
r
ning polzunchaning 
vaziyatini aniqlovchi 

burchakka bog‘liqligini ta’minlash uchun karkasning 
uzunligi l quyidagi ifoda bo‘yicha hisoblanadi: 
)
2
(
1
1
d
b
da
dr
R
d
D





,
(5.1) 
bu yerda 
D —
potentsiometr karkasining diametri; 

-- polzunchaning burilish burchagi; 
d —
o‘ram simining diametri; 
R 
— o‘ram simining uzunlik birligidagi qarshiligi; 
b —
karkasning qalinligi. 
Ko‘pchilik hollarda karkasning qalinligi va simning diametri karkasning 
balandligiga nisbatan kichikligi hisobga olinsa, u holda quyidagicha yozish 
mumkin. 
da
dr
R
d
D



1
1
(5.2)
Profilli reostatlarning asosiy kamchiliklari shundaki, karkasga simni o‘rash 
qiyin va potentsiometrni almashtirmasdan turib, funktsional bog‘lanishni 
o‘zgartirib bo‘lmaydi. Shuning uchun ko‘pincha poranali profilli reostatlar yoki 
tarmoqlarining o‘rtasiga qo‘shimcha rezistorlar kavsharlangan potentsiometrlar 
ishlatiladi
.
Bunday potentsiometrlar faqat nagruzka qarshiligi potentsiometrning 
qarshiligidan 100 va bundan ko‘p marta ortiq bo‘lgan sxemalarda ishlatilishi 
mumkin. 
Programma tashigich sifatida, aytib o‘tilganidek, perforatsiyalangan lenta 
(5.3-rasm) ham ishlatilishi mumkin. Birinchi holda (5,3 a-rasm) asosiy perforatsiya 
teshigining uzunligi ish vaqtining davom etishiga mos keladi, ish vaqti esa 

67 
fotoelementni yoritish vaqtiga bog‘liq; bo‘ylama qatordagi yondosh teshiklar 
o‘rtasidagi masofa ish bajarilmaydigan vaqtning davom etishiga to‘g‘ri keladi.
Ikkinchi u h (5 3, b-rasm) lentadagi asosiy perforatsiyaning barcha te-
shiklari bir xil o‘lchamda yasalgai. Bu h ulash va uzish komandalari teshiklar 
o‘rtasidagi masofaga qarab va bu teshiklarni tegishlicha gruppalarga ajratib 
aniqlanadi. Lentaga istalgan komandani yozish (shifrovkalash), binobarin, 
boshqaruvchi signallarni olish mumkin. Boshqaruvchi signallar keyinchalpk 
programma rostlash tizimiga uzatiladi. 

Download 8,51 Mb.