3. “
VA
”
funktsiyasi.
“VA”
funktsiyasi mantiqiy ko‘paytirish yoki konyuktsiya deyiladi va
2
1
x
x
y
matematik ko‘rinishda ifodalanadi. Bu funktsiya mantiqiy elementning
kirishdagi
x
1
va
x
2
signallari faqat bir vaqtda paydo bo‘lgandagina, chiqishdagi y
signali hosil bo‘lishini anglatadi.
Printsipial sxemada belgilanishi
у
H
L
у
х
2
х
1
х
1
y
х
2
&
y
x
х
0
0
1
1
у
H
L
у
х
у
57
Rele ekvivalent sxemasi
Haqiqiylik jadvali
X
1
X
2
Y
1
1
1
0
1
0
1
0
0
0
0
0
4. “
YOKI
”
funktsiyasi.
“YOKI”
funktsiyasi mantiqiy qo‘shish yoki dizyunktsiya deyiladi va
matematik ifodalanishi quyidagicha:
2
1
vx
x
y
(
v
-
belgisi mantiqiy qo‘shuvni
bildiradi). Bu ifoda mantiqiy elementning kirishda hech bo‘lmaganda
x
1
yoki
x
2
mavjud bo‘lsa, chiqishdagi
y
signali paydo bo‘lishini anglatadi.
Printsipial sxemada belgilanishi
Rele ekvivalent sxemasi
Haqiqiylik jadvali
X
1
X
2
Y
0
0
0
0
1
1
1
0
1
1
1
0
5.
“VA-EMAS”
х
1
х
2
HL
у
у
х
1
y
х
2
=
58
“VA-EMAS”
funktsiyasi Sheffer shtrixi yoki operatsiyasi deyiladi
va
2
1
х
v
х
у
matematik ko‘rinishida ifodalanadi. Y mantiqiy elementning
chiqishdagi y signali, kirishdagi
x
1
va
x
2
signali faqat bir vaqtda paydo
bo‘lgandagina hosil bo‘lmasligini anglatadi.
Rele ekvivalent sxemasi
Haqiqiylik jadvali
X
1
X
2
Y
0
0
1
0
1
1
1
0
1
1
1
0
6.
“
YOKI-EMAS
” funktsiyasi
“YOKI-EMAS”
funktsiyasi yoki Pirs strelkasi jarayoni deyiladi va
matematik ifodalanishi:
2
1
х
v
x
у
Rele ekvivalent sxemasi
Haqiqiylik jadvali.
X
1
X
2
Y
y
x
x
Принципиал схемада белгиланиши
y
H
L
у
х
2
х
1
y
x
x
Принципиал схемада белгиланиши.
59
0
0
1
0
1
0
1
0
0
1
1
0
7. “
USNLAB TURISH
” funktsiyasi
“USNLAB TURISH”
funktsiyasi
)
(
r
t
x
y
matematik ko‘rinishida
ifodalanadi. Bu funktsiya mantiqiy elementning chiqishdagi
y
signali ko‘rinishida
x
ga signal berilganda
r
vaqt o‘tgandan keyin hosil bo‘lishini anglatadi.
Printsipial sxemadagi belgilanishi
8. “
MAN QILMOQ
”
“MAN QILMOQ
” funktsiyasi
2
1
x
x
y
matematik ko‘rinishida ifodalanadi
va u mantiqiy elementning chiqishdagi y signali faqat kirishdagi
2
x
signalining
mavjudligi va man qiluvchi
1
x
signalining yo‘qligi paytida hosil bo‘lishini
anglatadi.
Printsipial sxemada belgilanishi.
Rele ekvivalent sxemasi
Реле эквивалент схемаси
х
y
х
1
y
х
2
&
60
Haqiqiylik jadvali
X
1
X
2
Y
1
1
1
0
1
0
1
0
0
0
0
9. “
IMPLIKASIYA
”
funktsiyasi
“IMPLIKASIYA”
funktsiyasi
2
1
x
x
y
matematik ko‘rinishida
ifodalanadi. U mantiqiy elementning chiqishidagi y signali kirishdagi
2
x
signali
yo‘q bo‘lsa yoki
x
1
signali bor bo‘lsa mavjud ekanligini anglatadi.
Printsipial sxemada belgilanishi
Rele ekvivalent sxemasi
Haqiqiylik jadvali.
X
1
X
2
Y
1
1
1
0
1
0
1
0
1
0
0
0
10. “
XOTIRA
” funktsiyasi
“XOTIRA”
funktsiyasi
2
1
1
2
)
(
x
vy
x
y
matematik ko‘rinishida ifodalanadi.
Bu funktsiya quyidagini anglatadi: mantiqiy elementning kirishdagi
x
1
ga signal
berilsa (xotirani ulash), to‘g‘ridagi chiqishda signal hosil bo‘ladi. Bu holat
х
1
y
х
2
&
61
kirishdagi
2
x
ga signal berguncha (xotirani o‘chirish), saqlanadi va kirishdagi x
1
ning holatiga bog‘liq emas.
Rele ekvivalent sxemasi
11. «
VA-YOKI
» funktsiyasi
“VA-YOKI”
funktsiyasi
4
3
2
1
x
vx
x
x
y
matematik ko‘rinishida ifodalanadi
va u quydagini anglatadi: mantik elementining chiqishida signal kirishdagi
signallar
x
1
va
x
2
yoki
x
3
va
x
4
bir vaqtning o‘zida bo‘lganda paydo bo‘ladi.
Printsipial sxemada belgilanishi
12. «
EKVIVALENTLIK
» funktsiyasi
“EKVIVALENTLIK”
funktsiyasi
4
3
2
1
x
x
v
x
x
y
matematik ko‘rinishida
ifodalanadi va u quyidagini anglatadi: mantikiy elementining kirishida ikkala
x
1
va
x
2
da bir xil paytda signal bo‘lganda yoki bo‘lmaganda chiqish signali paydo
bo‘ladi.
х
1
y
х
2
&
х
1
y
х
2
-----
-
___
__
62
Printsipial sxemada belgilanishi
Rele ekvivalent sxemasi
5-BOB. AVTOMATIKANING FUNKSIONAL ELEMENTLARI
5.1. Axborotni aks ettirish vositalari
Axborotni qabul qilib uning vizual formaga aylantirib maxsus ekranlarda aks
ettiruvchi vositalar axborotni aks ettirish vositalari deyiladi.
Axborot televizion tasvir, rasm, grafik, xarf yoki raqam ko‘rinishida aks
etilishi mumkin.
Proektsion indikatorlar (5.1-rasm) linzalarga aks ettirilgan raqam va xira
oynadan iborat. Ushbu tipdagi indikatorlar yordamida har xil simvollarga erishish
mumkin. Bundan tashqari,
tasvir rangli bo‘lishi mumkin. Operativ boshqarish tizimlarida PT-2M, PP-21M,
PP-21MA hamda PP-30M tipidagi proektsion indikatorlar keng qo‘llaniladi.
63
5.1-rasm. Axborotni aks ettirish vositalari:
a)-proektsion indikatorlar; b)-tuzilishi;vv)-
e
lektrolyuministsentli raqamli
indikatorning tashqi ko‘rinishi
Elektrolyuministsent indikatorlar (5.1,v-rasm) tasviri bo‘yicha harf-raqamli,
mnemonik hamda belgi indikatorlarga ajratiladi. Harf-raqamli elektrolyuministsent
indikatorlar eng keng qo‘llaniladigan axborotni aks etish vositalardan biridir. Belgi
va raqamlar ularda har xil konfiguratsiyadagi segmentlardan iboratdir. O dan 9
gacha raqamlarni aks ettirish uchun 7, 8, 9, segmentli elektrolyuministsent
indikatorlar qo‘llaniladi. 19 segmentli elektrolyuministsent indikatorlar esa hamma
arab raqamlari va lotin hamda rus alfavit harflarini aks ettiradi.
Elektrolyuministsent indikatorlarning ishlash printsipi qattiq moddani
o‘zgaruvchan elektr maydonda yorug‘lik tarqatishga asoslangan. Ularning
konstruktsiyasi quyidagicha: oynaga 1 tiniq elektr o‘tkazuvchan 2, metalik 4 va
elektrolyuministsent qatlamlari qotirilgan.
Gazorazryadli axborotni aks ettirish vositalari ham juda keng tarqalgan. Bu
lampalar arzon bo‘lib kichik inertsionlikka ega. Bu indikatorlarning ishlash
printsipi quyidagicha: anod tor shaklida bajarilgan, katod esa har xil ko‘rinishlarga
ega bo‘lishi mumkin. Tanlangan katod va anodga kuchlanish ulansa katodni
formasini takrorlovchi miltillanma razryad hosil bo‘ladi.
64
Suyuq kristalli axborotni aks ettirish vositalari rang indikatori bo‘lib,
xonadagi normal yorug‘likda ishlaydi. Bu indikatorlar eng past energiya
manbalarida ishlab perspektiv hisoblanadi. Ushbu indikatorning ishlash printsipi
suyuq kristallarni o‘tayotgan nurlarni sindirishga hamda elektr maydon ta’sirida
xira bo‘lishiga asoslangan.
Konstruktiv nuqtai nazaridan oraliq masofasi 10-20 mkm ikkita oynani
orasiga suyuq kristallar moddasi bilan to‘ldirilgan. Oynalarga esa elektr
o‘tkazuvchan material sepilgan. Demak oynalar elektrod vazifasini bajarishadi.
Har biri esa 7 yoki 8 sektordan iborat.
| 