13.4. Suv inshootlari to‘siqlarining elektr yuritmalarini avtomatlashtirish Elektrlashtirilgan to‘siqlar
va suv
chiqaruvchi
mexanizmlar
suv
inshootlarida suv sathini rostlash va magistrallardagi chiquvchi suvni taqsimlash
uchun keng qo‘llaniladi. Ularning tuzilishi har xildir. Ko‘pincha vintli ko‘tarish
mexanizmli, silliq to‘siqlar va konussimon reduktorli diskli to‘siqlar qo‘llaniladi.
13.6-rasmda asinxron motorli to‘siqni ochib-yopish qurilmasining
boshqarish sxemasi ko‘rsatilgan. Unga kuchlanish tarmoqdan avtomat ajratgich QF
va KM1…KM2 reversli magnit ishga tushirgichlarning kuch kontaktlari orqali
beriladi.
141
13.5-rasm. Elektr nasosni silliq ishga tushirish va bosimni avtomatik ushlab turishning printsial elektr sxemasi .
142
13.6-rasm. Asinxron motorli to‘siqni ochib- yopish qurilmasini avtomatik boshqarishning printsipial elektr sxemasi. KM1 kontaktori ishga tushganda to‘siq ko‘tariladi, KM2 kontaktori
ishlaganda esa to‘siq tushiriladi. QF avtomat ajratgich motorni va uning zanjirini
qisqa tutashdan va uzoq yuklamadan umumiy holda himoyalaydi. To‘siqni
ko‘tarish va tushirishda oxirgi holatlarni chegaralash uchun ikki zanjirli yo‘l
oxirida qo‘llanadigan ajratgichlar SQ dan foydalaniladi. Ko‘tarishda SQ1 kontakti
ajraladi va SQ2 kontakti qo‘shiladi, to‘siqni tushirishda esa teskarisi bo‘ladi.
Motorni va mexanik uzatmalarda to‘siqni tushirishda mumkin bo‘lgan o‘ta
yuklamadan himoyalash uchun sxemada maksimal tok relesi KA ko‘zda tutilgan.
Agar tok ruxsat etilgan qiymatdan oshadigan bo‘lsa KA rele ishlaydi va uning KA
kontakti oraliq rele K3 ni qushadi, K3 relesi ishlaydi va K3:1 kontakti bilan KM2
zanjirini uzadi va motor to‘xtaydi. Bunda K3:3 kontakt orqali K3 relesi o‘zini
143
ta’minlaydi, K3:2 kontakti bilan esa dispetcherlik xonasidagi ogohlantiruvchi
lampa N3 (o‘ta yuklamada) qo‘shiladi. Sxemani qayta blokirovkalash universal
qayta ulagich SA ni nolinchi holatga qo‘yish bilan amalga oshiriladi.
KA tok relesi motorni ishga tushirishda to‘siqni tushirayotganda xato holda
qo‘shilib ajratib qo‘ymaslik uchun KA relening qo‘shiluvchi kontakti bilan ketma-
ket holda KT vaqt relesi o‘rnatilgan, u K3 rele zanjirini vaqt o‘tishi bilan qo‘shadi.
Agar bu vaqtda xam M motor toki KA3 himoyalovchi relening ishlash tokidan
kam bo‘lmasa, K3 relesi ishga tuщadi va KM2 kontaktori orqali motorni ajratishni
ta’minlaydi.
SA qayta ulagichni «M» holatiga qo‘yilganda to‘siqni joyidan boshqarish,
tuzatish vaqtda, jihozlarni tekshirishda xamda mumkin bo‘lgan kamchiliklarni
bartaraf qilish uchun qo‘llaniladi.
SA qayta ulagichning «D» holatiga qo‘yilganda joyidan boshqarish ajratiladi
(S1… S3 tugunlar) va dispetcherlik boshqarish zanjiri K1 va K2 qo‘shish
kontaktlari to‘siq yuritmasini qo‘shish uchun tayyorlanadi (tele boshqarish), bu
telemexanika yoki avtomatik rostlash tizimida o‘rnatilishi mumkin.
N1…N3 ogohlantiruvchi lampalar dispetcherlik xonasida o‘rnatilgan
bo‘ladi va shuning uchun ular faqat SA qayta ulagich «D» holatida qo‘yilganda
ishlaydi, ya’ni dispetcherlik boshqaruvida. Bu holda KN ogohlantiruvchi relesi N2
lampaning yonishi bilan dispetcherlik xonasida boshqarish zanjirida kuchlanish
mavjudligini ko‘rsatadi. Agar F1 va F2 saqlagichlar ishdan chiqqanda kuchlanish
bo‘lmasligi ham mumkin.
QF avtomatik ajratgichning holati dispetcherlik xonasida N1 ogohlantiruvchi
lampa yordamida nazorat qilinadi. Agar QF avtomat ajratgich qo‘shilgan bo‘lsa
lampa N1 yonadi, qo‘shilmagan holda lampa yonmaydi.
To‘siqni ko‘tarish qurilmasi ko‘tarilgan to‘siqni o‘z og‘irligi bilan tushib
ketmasligi uchun avtomatik tormoz bilan ta’minlangan. Shuningdek tormoz elektr
motorni tez to‘xtatish uchun ham qo‘llaniladi. Ko‘pincha qisqa yurishli va uzoq
yurishli o‘zgaruvgan tok elektromagnitlari qo‘llaniladi. Katta to‘siqlarda
elektrogidravlik uzatmali tormozlardan foydalaniladi.
144
To‘siqlarni boshqarishda rele-kontaktorli boshqarish bilan birga kontaktsiz
mantiqiy elementlar bilan elektron lampali, yarim o‘tkazgichli jihozlar va boshqa
tizimlari ishlab chiqilgan.
