250
251
13. 4. axbOrOt-KutubxOna KOnveYerLari
Konveyer usuli deb, uzluksiz ravishda yuklarni muayyan joy-
ga yetkazish uchun mo‘ljallangan transport qurilmasiga aytiladi.
Yukni tushirish-ortish jarayoni konveyer usulida to‘xtamay
davom
etadigan harakati natijasida amalga oshiriladi. Konveyerlar ikki xil
bo‘ladi:
1. Tortuvchi organ bilan ishlovchi konveyerlar. Bunday konve-
yerlar, o‘z
navbatida, quyidagilarga bo‘linadi:
a) lentali konveyerlar;
b) elevatorlar;
d) fazo va makon konveyerlari.
2. Tortuvchi organsiz ishlovchi konveyerlarga
esa gravitatsion
qurilmalar (tushirgichlar) yordamida ishlaydigan konveyerlar ki-
radi.
Axborot-kutubxonalarda konveyerlardan, asosan, uzoq masofa-
ga cho‘zilgan kitob saqlash fondlarida adabiyotlarni transportlash
ishida asosiy vosita sifatida qo‘llaniladi.
Axborot-kutubxonalarda lentali konveyerlari shovqin chiqar-
masligi, konstruktiv
jihatdan oddiyligi, chidamliligi va ishlab chiqa-
rish hajmining kattaligi tufayli keng ko‘lamda foydalaniladi. Kon-
veyerlar lentalarning uzluksiz aylanishidan iborat bo‘lib, 2 ta bara-
banga tortilgandir. Lentalarni ushlab turadigan tayanch g‘ildiraklar
konveyerning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Tayanch g‘ildiraklari
mashina yoki dastgohning qimirlamaydigan asosiga joylashtiriladi.
Tortuvchi lenta esa maxsus qurilmadan tashkil topadi.
Lentali konveyerlarning lentalari harakati tortuvchi elementlar-
dan iborat. Lenta o‘zining ishlatilishi jihatidan mustahkam, uzoq
muddatga chidamli, elastikligi yetarli darajada bo‘lgan materialdan
iborat bo‘lishi kerak. Ana shunday lentalarni bir
necha xil material-
lardan tayyorlash mumkin. Masalan, lentalar setkali, paxta ipdan
tayyorlangan rezinali bo‘lishi mumkin. Ana shunday lentalardan
hozirgi vaqtda rezinalisi keng miqyosda foydalanilmoqda.
Lentalar 300, 400, 500 mm dan to 2000
mm gacha kenglikda
250
251
ishlab chiqarilmoqda. Ko‘p burchakligi jihatidan 100 mm li keng-
likdagi lentalardan ko‘proq foydalaniladi. Lentalarning uzunligi
25–400 mm gacha bo‘ladi. hozirgi kunda axborot-kutubxonalarda
ko‘proq 400–500 mm kenglikdagi lentalar ishlatiladi.
Axborot-kutubxonalarda adabiyotlarni kitob saqlash fondidan
kitob berish punktiga yoki orqaga qaytarishda «TL–3»
tipidagi len-
tali konveyerlar ishlatiladi (uzunligi 40 m). Lentali konveyerlar-
ning suriladigan va ko‘chiriladigan konstruksiyali turlari ham
ishlab chiqarilmoqda. Bunday tipdagi konveyerlar boshqalaridan
ixchamligi, yengilligi, suriladigan va ko‘tariladigan xususiyatla-
riga ko‘ra
farq qiladi. Suriladigan va ko‘chiriladigan konveyerlarda
lentalar qiya joylashtirilishi bilan birga, yuklarning transportlanishi
gorizontal holatda ham amalga oshirishi mumkin.
So‘nggi yillarda ko‘chiriladigan konveyerlarning bir
yoki ikki
seksiyali turi ham ishlab chiqarilmoqda. Bunday konstruksiyali
konveyerlarga (transportyor) «TPT–2» turi kiradi. Konveyer yuk-
larni qiya yoki gorizontal holatda transportlashi mumkin.
Axborot-kutubxonalarda transportyordan, asosan, kutubxonaga
keltirlgan adabiyotlarni tushirib olishda ishlatiladi. Transportyor-
ning umumiy uzunligi 3950 mm, lentaning eni 400 mm. Bir
soatda
2000 quti kitobni ko‘tarishi mumkin. Transportyorda 4 ta aylanuv-
chi g‘ildiraklar mavjud.
