Relyasion, ierarxik va semantik tarmoq

TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
59 
Relyasion (lotin tilidagi relatio-munosabat so‘zidan olingan) modelda ma’lumotlarni 
saqlash uni tashkil etuvchi qismlari orasidagi munosabatlarga asoslangan. Eng sodda 
holda u ikki o‘lchovli massiv yoki jadvaldan iborat bo‘ladi. Murakkab axborot modellari 
ana shunday jadvallarning o‘zaro bog‘langan to‘plamidan iborat.
MOning ierarxik modeli pastki pog‘onadagi yuqori pog‘onadagiga bo‘ysinish tartibida 
joylashgan elementlar to‘plamidan iborat bo‘ladi va ag‘darilgan daraxt(graf)ni tashkil 
etadi. Ushbu model sath, tugun, bog‘lanish kabi parametrlar bilan tavsiflanadi. Uning 
ishlash tamoyili shundayki, quyi sathdagi bir necha tugunlar bog‘lanish yordamida 
yuqoriroq sathdagi bitta tugun bilan bog‘langan bo‘ladi. Tugun - bu ierarxiyaning 
berilgan sathida joylashgan elementning axborot modelidir.
MOning semantiq tarmoq modeli ierarxik modelga o‘xshashdir. U xam tugun, sath, 
bog‘lanish kabi asosiy parametrlarga ega. Lekin semantiq tarmoq modelida turli sathdagi 
elementlar orqali «erkin», ya’ni «har biri xamma bilan» ma’noli bog‘lanish qabul 
qilingan.
Ko‘pchilik MOlar jadval tuzilmasiga ega. Unda ma’lumotlar adresi satr va ustunlar 
kesishmasi bilan aniqlanadi. MOda ustunlar-maydonlar, satrlar esa yozuvlar deb ataladi. 
Maydonlar MOning tuzilmasini, yozuvlar esa, unda joylashgan ma’lumotlarni tashkil 
etadi.
Maydonlar-MO tuzilmasining asosiy elementlaridir. Ular ma’lum xususiyatlarga ega 
bo‘ladilar. Har qanday maydonning asosiy xususiyati uning o‘zunligidir. Maydon 
o‘zunligi undagi belgilar soni bilan ifodalanadi.
Maydonning yana bir xususiyati, uning nomidir. Maydonda uning nomidan tashqari yana 
imzo xususiyati ham mavjud. Imzo-ustunning sarlavhasida aks ettiriladigan axborotdir. 
Uni maydon nomi bilan aralashtirib yubormaslik lozim. Agar imzo berilmagan bo‘lsa 
sarlavhada maydon nomi yozib quyiladi. turli tipdagi maydonlar turli maqsadlarda 
ishlatiladi va turli xossalarga ega bo‘ladi.
Maydonlarning xususiyati bilan tanishib chikamiz: 
1. Oddiy matn maydoni. Belgilar soni 255 dan oshmasligi kerak.
2. MEMO-katta o‘lchamli matn maydoni. Belgilar soni 65535dan oshmasligi shart. 
Oddiy matn va MEMO maydonida hisob ishlarini bajarib bo‘lmaydi.
3. Sonli maydon. Sonli ma’lumotlarni kiritishga xizmat qiladi va hisob ishlarini 
bajarishda foydalaniladi. Bu maydon 1,2,4,8 va 16 baytli bo‘lishi mumkin.
4. Sana va vaqt maydoni. Bu maydon sana va vaqtni bichimlangan holda saqlab quyish 
imkonini beradi (01. 06. 01 20:29:59). 8bayt o‘lchamga ega.
5. «Pul birligi» nomi bilan ataluvchi maydon. Bu maydondan hisob kitob ishlarini 
yuritishda foydalaniladi.
6. Hisoblagich maydoni. Bu maydon 4 bayt o‘zunlikka va avtomatik ravishda ma’lum 
songa oshib borish xususiyatiga ega. Ushbu maydondan yozuvlarni nomerlashda 
foydalanish qulaydir.
7. Mantiqiy amal natijasini saqlovchi maydon. Bu maydon «rost» (true) yoki «yolg‘on» 
(false) qiymatni saqlaydi. Maydon o‘lchami 1bayt.
8. OLE-nomi bilan yurituvchi maydon. Bu maydon Excel jadvalini, Word xujjatini, rasm, 
ovoz va boshqa shu kabi ma’lumotlarni ikkilik sanoq sistemasida saqlaydi. Maydon 
o‘lchami 1Gbaytgacha.
9. Giperssilka maydoni. Bu maydon belgi va sonlardan iborat bo‘lib, biror fayl yoki 
saytga yo‘l ko‘rsatadi.
10. Qiymatlar ro‘yxatidan iborat bo‘lgan maydon. Bu maydon bir qancha qiymatlardan 
iborat bo‘lgan ro‘yxatdan tanlangan aniq bir qiymatni saqlaydi.
Jadvallar orasidagi munosabatlar ishonchli ishlashi va bir jadvaldagi yozuv orqali 
ikkinchi jadvaldagi yozuvni topish uchun jadvalda alohida maydon-unikal maydon 
bo‘lishini ta’minlash kerak.

TEXNIK TIZIMLARDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI 
60 
Unikal maydon-bu qiymatlari takrollanmaydigan maydondir.
Misol sifatida talabalar haqidagi ma’lumotlarni saqlovchi ma’lumotlar bazasining bir 
qismini keltiramiz.
Maydon nomi 
Maydon xususiyati 
Maydon xajmi 
Talabaning ombordagi o‘rni 
Hisoblagich maydoni 
4 bayt 
Talaba F. I. SH.
Oddiy matnli maydon 
255 belgi 
………………………….
……………………… 
Talabaning rasmi 
OLE-nomi bilan 
yuritiluvchi maydon.
1G bayt 
Talaba haqida qo‘shimcha 
ma’lumotlar 
MEMO-katta o‘lchamli 
matn maydoni 
65535 belgi 

Download 4,03 Mb.