69
Variantalarni shartli ravishda olingan o`rtacha arifmetik qiymatdan
farqlarining yig`indisi “0” ga emas balki, musbat yoki manfiy ifodali
songa teng bo`ladi.
O`rtacha arifmetik qiymatni lahza usulida hisoblash bir necha
bosqichdan iborat:
1)
Variatsion qator tuziladi.
2)
Shartli, variatsion qatorda eng ko’p uchraydigan son, o`rtacha qiymat
(M
1
) deb qabul qilinadi.
3)
Shartli o`rtacha qiymatdan variantalar farqi (d=V–M
1
) topiladi.
4)
Har bir variant bo`yicha olingan farq, variantalarning takrorlanish
soniga ko`paytiriladi (d x P).
5)
Olingan ko`paytmalarning (Σ dP) yig`indisi topiladi.
6)
Olingan yig`indini kuzatuvlar soniga bo`linadi va shu yo`l bilan
shartli o`rtacha arifmetik qiymatdan, variantalarning o`rtacha farqi
topiladi – lahzaning birinchi darajasi (ΣdP/ n).
7) Shartli o`rtacha arifmetik qiymatga lahzaning birinchi darajasini
qo`shish yo`li bilan izlanilayotgan haqiqiy o`rtacha arifmetik qiymat
topiladi (o`rtacha farq musbat sonni tashkil etsa, bu farq shartli o`rtacha
arifmetik qiymatga qo`shiladi, manfiy sonni tashkil etsa ayriladi)
O`rtacha arifmetik qiymatni guruhli variatsion qatordan lahza
usulida hisoblash tartibini ko`rib chiqamiz (jadval 4.8).