(10-15 foiz) bo‘lsa, siyenit kvarsli siyenit deb yuritiladi. Siyenit pushti,
kulrang, ko‘kimtir ranglarda bo‘ladi.
Diorit
dala shpati (45-50 foiz), kvars (20-25 foiz), rangli minerallardan
iborat. Rangli minerallardan soxta muguz (роговая обманка) ko‘proq
bo‘ladi. Diorit mustahkam (150-300 MPa), sovuqqa chidamli, zarb
va yedirilishga qarshitigi yuqori jinsdir. Shu sababli koshinlashda, y o ‘l
qoplamalarida va h ayki^roshlikda ishlatiladi.
Gabbro
dala shpati (plagioklaz), kulrang va qoramtir (avgit, olivin) mi
nerallardan iborat. Gabbro zichligi 2,9-3,0 g/sm3, siqilishdagi mustahkam
ligi 200-300 MPa. Gabbro jilolanganda juda chiroyli ko‘ringani uchun u
koshinlashda ishlatiladi.
Labrodorit
- asosan dala shpati va labrodor mineralidan iborat bo‘lib,
gabbroning bir turi hisoblanadi. U ko‘k, yashil,
sariq va boshqa ranglarda
bo‘ladi va jilolanganda toblanadi. Labrodorit koshinlashda, haykaltarosh-
likda ishlatiladi.
Porfirlar
- mayda kristalli strukturada nisbatan yirikroq kristallar
mavjudligi bilan xarakterlidir. Ular kvarsli va kvarssiz (dala shpati) xillari
mavjud. Kvarsli porfirlar mineral tarkibga ko‘ra granitga yaqin bo‘lgani
uchun uning xossalari granitnikiga o ‘xshaydi. Kvarssiz porfirlar tarkibi
jihatidan siyenitga o‘xshaydi, ammo xossalari
siyenitning xossalari kabi
bo‘lmaydi. Porfirlar qizil, qo‘ng‘ir, kulrangida toblanadi, zichligi 2,4-2,5
g/sm3, siqilishdagi mustahkamligi 120-180 MPa. Ular bezak plitalari, yo‘l
bordyurlarni tayyorlashda ishlatiladi.
Andezit
— plagioklaz, rogovaya obmanka, piroksenlar va biotitdan
iborat, dioritning o‘xshashidir. Odatda, kulrang, sarg‘ish kulrang boMadi.
Uning zichligi 2,7—3,1 g/sm3, siqilishdagi mustahkamligi
140-250 MPa. Andezit kislotaga chidamli plitalar, dispers to‘ldiruvchi-
lar olishda ishlatiladi.
Bazalt
- zich, gohida porfirsimon strukturaga ega bo‘lib, gabbroning
o ‘xshashidir. Uning zichligi 2,7-3,3 g/sm3
siqilishdagi mustahkamligi
110-500 MPa. Bazalt xarsangtosh, maydalangan holatda beton uchun
to‘ldiruvchi sifatida ishlatiladi. Bazaltni yuqori haroratda eritib, juda nozik
tolalar va ulardan issiqlik izolyatsiyalovchi matolar olish mumkin.
Diabaz
- gabbroning o‘xshashi bo‘lib, mayda kristall strukturalidir.
Tarkibi plagioklaz va rangli (qora) minerallardan iborat. Diabaz mustahkam
(300-400 MPa), zich material.
23
Pemza
- g‘ovak vulkanik shisha, oq yoki kulrang bo‘ladi. G‘ovakligi
60 foiz, zichligi 2-2,5 g/sm3, o ‘rtacha zichligi 0 ,3 - 0,9 g/sm3 siqilishdagi
mustahkamligi
2-4
MPa. Pemzadan
issiqlik izolyatsiyalovchi, yengil
betonlar uchun to‘ldiruvchi, sement va ohak ishlab chiqarishda gidravlik
qo‘shimchalar olish mumkin.
Vulqon tufi
- vulqon kuli, pemza va boshqa jinslaming sementlashishi
va zichlashishidan hosil boigan. Tuflar pushti, to‘q sariq, qizil, jigarrang
bo‘ladi. Yetarli g‘ovakligi, mustahkamligi va chidamliligi ulardan issiqlik
izolyatsiyasi materiallari olishga imkon beradi.
