153
Folat kislota
Folat (pteroilglutamin) kislota 1941-yilda o‘simliklarning yashil
bargidan ajratilgan. U uchta strukturali birlikdan tuzilgan: pteridin,
paraaminobenzoat va glutamat kislotalar.
Ovqat tarkibidagi folat kislota ichaklarda so‘riladi. Shilliq qavatda
tetragidrofolat kislotasi (TGFK) va N
5
-metil-TGFK hosil bo‘ladi. Qonda
folat kislotasining asosiy 87% eritrotsitlarda, qolganlari plazmada
bo‘ladi. U jigar, buyrak, shilliq qavatlarda saqlanadi. Tanadan ter va
siydik orqali chiqariladi.
Folat kislotasining biokimyoviy funksiyalari uning koferment
shakllari: N
5
-formil-TGFK, N
10
-formil-TGFK, N
5
,N
10
-metenil-TGFK,
N
5
,N
10
-metilen-TGFK va N
5
-metil-TGFK bilan bog‘liq. Barcha
kofermentlar bir-biriga o‘tib turishadi. TGFK shaklida bir uglerodli
guruhlarni tashishda qatnashadi. Bir uglerodli guruhlar kofermentning
bir shaklidan ikkinchi shakliga ko‘chiriladi hamda purin va pirimidin
asoslari sintezida, yoki ba’zi aminokislotalarni (serindan glitsin,
gomotsisteindan metionin) hosil bo‘lishida qatnashadi. Kofermentlar
dUMF dan dTMF hosil bo‘lishini ta’minlaydi. Shuning uchan, nuklein
kislotalar sintezida va hujayra bo‘linishida muhim rol o‘ynaydi.
Kalamushlarda folat kislota yetishmaganida avval leyko‘peniya,
keyin esa anemiya rivojlanadi. Folat kislota tanqisligi natijasida
eritropoez sodir bo‘ladigan suyak ko‘migi hujayralarida DNK sintezi
buziladi va periferik qonda DNKni kam saqlovchi yosh hujayralar –
megaloblastlar paydo bo‘ladi, leyko‘peniya kuzatiladi.
O‘simliklar yashil bargi va xamirturush folat kislotaga boy
hisoblanadi. Shuningdek u jigar, buyrak, go‘sht va boshqa mahsulotlarda
bo‘ladi. Ichak mikroflorasi uni yetarli miqdorda sintezlaydi. Sutkalik
me’yori–1-2 mg.
