Ratsional ovqatlanish
– bu o‘z vaqtida (ertalabki, tushki va kechki
ovqatlarda) moddalarning miqdorini va tarkibini to‘g‘ri taqsimlashdir.
Balansli ovqatlanishda organizm uchun hayotiy zarur bo‘lgan asosiy
ozuqa mahsulotlaridan tashqari minor komponentlarini ham to‘g‘ri
tanlash zarurdir. Ularga almashinmaydigan aminokislotalar,
to‘yinmagan yog‘ kislotalar, vitaminlar, mineral elementlar kiradi
(16-jadval).
16-jadval
Ovqat minor komponentlarning sutkalik ehtiyoji
Amlashtirib mg Anorganik mg Vitaminlar mg
bo‘lmaydigan elementlar
aminokislotalar
Izoleytsin 3-4 Natriy 1100- 3300 VitaminA 1,5-2,5
Leytsin
4-6 Kaliy 1900-5800 VitaminD 12-25mkg
Lizin
3-5 Fosfor 800 Vitamin E 10-20
Metionin 2-4 Kalsiy 800 Vitamin K 2
Fenilalanin 2-3 Xlor 1700- 5100 VitaminB
1
2
165
Treonin 2-3 Magniy 300-500 Vitamin B
2
2-3
Triptofan 1 Mis 2-3 Vitamin B
6
2
Valin
4 Temir 10 VitaminB
12
0,002
Yod 0,1-0,2 Vitamin Bs 1-2
Rux 15 Vitamin C 50-100
Oltingugurt 200
Marganets 2-5
Kobalt <1
Molibden 0.15-0.5
Selen 0.05-0.2
Hayot uchun zarur bo‘lgan mineral elementlar makro- va
mikroelementlarga bo‘linadi. Makroelementlarga natriy, kaliy, fosfor,
kalsiy, xlor, magniy kiradi. Bu elementlar sut, sabzavot va mevalarda
ko‘p uchraydi. Ularning asosiy funksiyalari 17-jadvalda keltirilgan.
17-jadval
Mineral moddalar va ularning funksiyalari
Mineral moddalar Mahsulotlar Funksiyasi
Na Osh tuzi Osmoregulyatsiya, membrana
potensiali, mineral moddalar
almashinuvi
K
G‘alla, sabzavot, Membrana potensiali,
mevalar
mineral moddalar metabolizmi
Ca
Sut va sut Suyak to‘qimasi shakllanishi,
mahsulotlari qon ivishi, signal vositasi
Mg
Ko‘katlar, Suyak to‘qimasi shakllanishi,
sabzavotlar fermentlar kofaktori
Cl
Osh tuzi
Mineral moddalar almashinuvi
P
Go‘sht, sut, g‘alla, Suyak to‘qimasi shakllanishi,
sabzavotlar energiya va nuklein kislotalar
almashinuvi
S
S-tutuvchi Karbon suvlar va yog‘lar
aminokislotalar almashinuvi, konyugatlarni
hosil qilish
Fe
Go‘sht, jigar, Gemoglobin, mioglobin,
tuxum, sabzavotlar, sitoxromlar, Fe\S – markazlar
kartoshka, g‘alla
166
Zn
Go‘sht, jigar, Rux tutuvchi fermentlar
g‘alla
Mn
Ko‘pchilik ozuqa Fermentlar
mahsulotlari
Cu
Go‘sht, baliq, Oksidazalar
sabzavotlar,
va mevalar
Co
Baliq
B
12
vitamini
Mo
G‘alla va dukkakli Oksireduktazalar
o‘simliklar,
yong‘oq
Se
Go‘sht, sabzavotlar
Selen tutuvchi fermentlar
I
Dengiz balig‘i, Tiroksin
yodlangan osh tuzi
va ichimlik suvi
F
Ftorlangan Suyak va tish emali
ichimlik suvi,
sut, choy
Natriyning
biologik vazifalari xilma-xildir. Asosan u hujayra
sirtidagi suyuqliklarda (limfa va qon zardobida) ko‘pdir va protoplazma
hamda biologik suyuqliklarda doimiy osmotik bosim muvozanatini
belgilaydi. Natriy suv-tuz almashinuvida muhim vazifa bajaradi.
|
