|
-mavzu: Gen orqali davolash
|
| bet | 32/109 | | Sana | 22.02.2023 | | Hajmi | 3.04 Mb. | | #43169 |
Bog'liq Biotexda bioxavfsizlik majmua 2022 Osimlikshunoslik Документ Microsoft Word, Apakxujayeva. Suv omborlari gidravlikasi, Fizikaning zamonaviy tatqiqot usullari MT, Aholi statistikasi B B Usmonov, A D Abdurahmonov Darslik Toshkent, 3333, 8-dekabr, Документ Microsoft Word, 01.2021, Manual TFP unified (2), Universitet Yoshlar ittifoqi takomillashtirish to`g`risida , 1-11, 4ma\'ruza, Izzatullayev, Toshpulatov taqriz ekologiya, эконометрика3-mavzu: Gen orqali davolash
Mashgʻulotning maqsadi: Hozirgi vaqtgacha odamlarda 2000 dan koʻproq irsiy kasalliklar borligi aniqlangan. Faqat ularni kichik bir qisminigina an’anaviy usullar yordamida davolasa boʻladi.
Gen orqali davolash yuzasidan uslubiy koʻrsatma
Gen injeneriyasini irsiy kasalliklarni davolashda qanday imkoniyatlari bor? Gen injeneriyasi usullaridan tibbiyotda foydalanishni asoslash boʻyicha ishlar, dunyoning koʻplab mamlakatlarida 30-35 yillar davomida olib borilayotganligiga qaramasdan, bu sohada erishilgan yutuqlar unchalik darajada qoniqarli emas. Eng avvalo, bu ushbu muammoning oʻta qiyinligi bilan bogʻliq. Faqat bitta genda nuqson (defekt) paydo boʻlishidan kelib chiqqan kasalliklarni davolashda tuzukroq natijalarga erishilgan. Bunday holatda, kasal hujayrani xromosomasiga, aniqrogʻi shikastlangan gen turgan joyga normal genni yoʻnaltirgan holda kiritish mumkin. Normal gen hujayraga kerakli boʻlgan oqsillar sintezini (fermentlar yoki boshqa moddalar) ta’minlab bera oladi, shu orqali hujayrani funksiyasi joyiga tushib organizm sogʻlomlashadi. Irsiy kasalliklarni davolashni mana shu asl (original) nanobiotexnologiyaga asoslangan usuli – gen terapiya deb nom olgan. Gen terapiyani mana shunday bir marotabalik tadbiri ba’zida irsiy kasallikni toʻligʻicha davolashgacha olib keladi. Irsiy kasalliklarni koʻpchiligi xromosoma DNKsiga oʻzgargan (“me’yoridan tashqari”) gen kirib qolganligi bilan bogʻliq. Bunday genni faoliyat koʻrsatishi organizmga faqat zarar olib keladi.
Organizm uchun zarur boʻlgan genning funksiyasini qanday toʻxtatish mumkin? Bunday holatlar uchun olimlar tomonidan davolashni original usuli ishlab chiqilgan va bu usul genli targeting yoki gen “nokaut” deb nom olgan. Bu usul, muayyan genni faoliyatini butunlay bosib qoʻyishga (oʻchirib qoʻyishga) asoslangan. Buning uchun normal genni, murtak hujayrada vaqtida “siniq” nusxa bilan almashtiruvchi nanobiotexnologiya kerak. Genni “siniq” nusxasiga nukleotidlardan iborat boʻlgan maxsus yamoq kiritiladi. “Siniq” nusxa normal gendan faqat mana shu yamogʻi bilan farq qiladi xolos. Yamoq (qoʻshimcha) “siniq” nusxa saqlagan irsiy axborotni oʻqish vaqtini orqaga surib qoʻyadi.
Shu sababli, bu gen kodlaydigan oqsil sintez boʻlmaydi (ya’ni gen faoliyat koʻrsatmaydi), ya’ni kasallik paydo boʻlmaydi. Hozirgi vaqtda gen terapiya va gen targeting yordamida yuzlab kasalliklarga davo topilgan.
Biochip – bu oʻlchami bir necha santimetrga teng boʻlgan matritsa boʻlib, uning yordamida organizmdagi koʻplab genlarni funksional faolligi haqida ma’lumotlar olish mumkin. Biochip tayyorlayotganda maxsus (masalan, shisha) podlojkaga DNK molekulasini nusxalari surtiladi. Ular alohida gen yoki zanjirli polimeraza reaksiyasi (PZR) natijasida olingan DNK molekulasi boʻlishi mumkin. Analiz oʻtkazish uchun toʻqima nusxasiga (masalan, qon) oldindan ishlov beriladi. Bu ishlov berish quyidagicha oʻtkaziladi: Nusxadagi DNK molekulalarni fluoressent moddalar bilan maxsus mikrokameraga joylashtirilgan biochipga surtib chiqiladi. Shundan keyin, biochipdagi genlar bilan probada saqlangan fluoressensiya qiluvchi DNK yoki RNK orasida gibridizatsiya oʻtkaziladi.
|
| |
