Меҳнат фанидан амалий машғулотларни ўтказишнинг баьзи бир масалалари

O’zbekiston Respublikasi xalq ta’limi vazirligi

1. Kirish

2. Mehnat fanidan amaliy mashg’ulotlarni o’tkazish uslublari.

3. Mehnat o’qishi jarayonida o’quvchilarni tarbiyalash

4. Yangi mavzuni bayon qilish uslublari

5. O’qituvchining mashqlarga tayyorlanish yo’llari

6. O’quv ustaxonalarida dars o’tish sis mavzusi

7. Asbob va uskunalarning tuzilishi bilan tanishtirish

8. Asboblar tayorlashni shakllantirish

9. Hayot faoliyati havfsizligi va favqulotda vaziyatlarida fuqoralarni muhofaza qilish

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

O’zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishgandan so’ng ta’lim tizimini tubdan isloh qilish dolzarb muammolardan biri hisoblanib kelmoqda.

«Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» uzliksiz ta’lim va kadrlarni tayyorlash tizimlarini tubdan isloh qilishga qaratilgan.

Milliy dasturni amalga oshirishda mavjud ta’lim va kadrlarni tayyorlash tizimlarni tubdan o’zgartirish zamonaviy ilmiy fikirlar yutuqlari va ijtimoiy tajribalarga, ta’lim jarayonini hamma shakli va turlarida ilgox- pedagogik ta’limlarga tayangan holda amalga oshiriladi.

Ma’lumki, «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» asosida yoshlarning ongini yuksaltirishga e’tibor qaratilgan va ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan biri deb belgilab berilgan. Ta’lim tizimining eng muhim vazifalaridan biri zamonaviy o’quv turlari asosida yuqori natijali o’qitish va malakali kadrlar tayyorlashni ta’minlash hisoblanadi. Eng asosiy dolzarb ko’rsatkichi shundan iboratki, o’quvchilarni mustaqil fikrga yo’naltirish va ularning ongsaviyasini zamonga mos holda tarbiyalashdan iborat.

Shunday ekan, o’qituvchining o’zida ham dars mashg’ulotlarni olib borishda yuksak saviya va bilim talab qilinadi. Maktab ta’lim tizimi jarayonida talabaning erkin tafakkurini shakllantirish va ijtimoiy hayotga tayyorlash har bir pedagogning diqqat e’tiborida bo’lish kerak.

Dars jarayonida jonli muloqotni tashkil qilish uchun zamonaviy o’qitish usullaridan foydalanish ta’lim mazmunida etakchi rol’ uynaydi. Ta’lim mazmuni asosida o’qituvchining tafakkuri, dunyo qarashi, atrof borlikka bo’lgan ongli munosabati mafkuraviy qarashlari tarkib topadi. E’tiborlisi shuki, o’qituvchi va o’quvchi jamoasida hamkorlik va ijodiy muhitni yaratishda zamonaviy metodlardan ta’lim zamiriga singdirishning o’rni beqiyos.

«Zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonini har tamonlama mukammal loyihalashtirish, aniq maqsadlar qoyish va ularga kafolatlangan holda erishish, rejalashtirilgan natijalarni amalga oshirish imkonini beruvchi o’zviy bog’langan komponentlar yig’indisidir» Zamonaviy metodlar asosida dars o’tish bu o’quvchilarni zamonaviy ta’lim asosida intellektual shaxs sifatida tarbiyalash demakdir.

Shunday qilib maktablarda o’quvchilarning davomati, o’zlashtirishlari, kasb-hunarlarni puxta o’rganishlarini ta’minlash maqsadida umum maktab miqiyosida, maktab o’quv ustaxonalarida qat’iy tartib-intizom o’rnatilishi shart. Aks holda ulug’ rus pedagogi S.Makarenko aytganidek: «intizomsiz maktab suvsiz tegirmon» bo’lib qoladi degan edi.

Shu boyisdan o’quv ustaxonalarida olib boriladigan mehnat darslarida o’quvchilar quyidagi tartib- intizomga qat’iy rioya qilishlari kerak:

- O’quvchilar mehnat darslariga muntazam ravishda, progulsiz, kechikmasdan qatnashishlari shart. Chunki o’quvchilar amaliy mashg’ulotlarni faqatgina o’quv ustaxonalaridagina bajarish imkoniga ega bo’ladilar. Bu ishlarni uyda bajarish imkoniyati ularda bo’lmaydi. Shuni e’tiborga olib ham mehnat darslarida amaliy mashg’ulotlar yuzasidan uyga vazifa berilmaydi.

- Amaliy mashg’ulotlarni tanaffussiz o’tkazish maqsadga muvofiqdir. Chunki tanaffus qisqa muddat davomida o’quvchilarning yovvoyi bo’lib qolishlariga, undan so’ng ularning ilgarigidek ishga kirishib ketishlariga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun mashg’ulotni tanaffussiz davom ettirib, tanaffus hisobiga mashg’ulotni bir oz ilgariroq tugatishga ruhsat etiladi.

- Mashg’ulotdan so’ng har bir o’quvchi o’z ish o’rnini tozalab, asboblarni tartibga keltirib, ortiqcha materiallarni chala yoki tayyor ishlarni o’qituvchi yoki ishlab chiqarish masteriga topshirib, yuz-qo’llarini yuvib, joy-joylariga o’tiradilar.

- O’qituvchi darsga yakun yasab, o’quvchilarning ishlarini baholab, kuzatish davomidagi qo’yilgan baholarni umumlashtirib, o’quv eshittiradi. So’ng o’quvchilarga javob beradi.

Shunday qilib maktablarda mehnat ta’lim va tarbiyasi o’quv ustaxonalarida, agrobiologiya va tajriba uchastkalarida, o’quvchilar dalachilik brigadalarida olib boriladigan mashg’ulotlar davomida berib boriladi.

Mehnat tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yish, o’quvchilarda mehnat malakalarini hosil qilish, ularda mehnat madaniyatini shakllantirish, turli hil kasblarga havas uyg’otish, amaliy mashg’ulotlarning samarali o’tishi o’quv ustaxonalari barcha talablarga javob berarli darajada jihozlanishga ko’p jihatdan bog’lik bo’ladi. Shuni hisobga olib bu malakaviy ishda 10 ta rasm mavjud bo’lib talabalar uchun katta axamiyatga ega bo’lib tabiladi.

Mehnat ta’limi protsessini tadqiq qilish har bir yangi operatsiyani qisqa muddatdan (5-15 minutli) mashqlardan boshlash maqsadga muvofiq ekanligini ko’rsatmoqda. Bu mashqlarni shartli ravishda amaliy mashqlar deyish mumkin.

Amaliy ishlarni bajarish jarayonida o’quvchilar har xil buyumlar tayyorlar ekan, mehnat usullari va harakatlarini bajarish bo’yicha mashq qilishni davom ettiradilar.

Ish o’rnini tashkil qilishga, asbobni sozlash, dastlabki mehnat usullari va harakatlarini o’zlashtirishga ko’nlikma va malakalarini takomillashtirishga doir mashqlar mazmuniga ko’ra bir-biridan farq qiladi.

Boshlang’ish mehnat usullari va harakatlarini o’zlashtirishga doir mashqlar o’z strukturasiga ko’ra eng murakkab bo’lib, u umumiy ko’rinishda zagatovkani mahkamlash, ish holatiga kirish asbobini ushlash, harakat strukturasi, uning rasmini egallash, asboblarga qo’yiladigan kuchni amalda aniqlash harakat koordinatasining elementlaridan iborat bo’ladi.

Mashqlarga ta’lim metodi sifatida qator quyidagi didaktik talablar qo’yiladi.

1. 
   Mashqlar o’quvchilarning ongli foliyatiga asoslanadi.
   

Fiziologiya va psixologiyada malakalarini hosil bo’lishi va mustahkamlanishi qonuniyatlari ochib berildi. Ko’nikma malaka vefosita shakllanishidan oldin shu haqida o’quvchi ongida tasavvur hosil bo’ladi. O’quvchilarning o’rganilayotgan harakat haqidagi tasavurri qanchalik to’g’ri, aniq bo’lsa, ular o’ni shunchalik tez va aniqroq egallab oladilar. Bundan o’qituvchi mashqlardan oldin bajaradigan ishining qanchalik muhimligi ma’lum bo’ladi. Bu ish jarayonida o’quvchilar o’rganilayotgan operatsiyaning ahamiyatini bilib oladilar, mehnat usullarini bajarish qoydalari asoslanadi, harakatning obrazi yaratiladi.

2. 
   Mashqlar va ularning elementlari qiyinligi ortib boradigan tartibda joylashtiriladi. Har xil mehnat operatsiyalarida bir xil elementlar usullar, harakatlarning o’zi ko’p uchraydi ammo operatsiyalarning o’zi qiyinligi bo’yicha farq qiladi, masalan; metallarni zubila bilan qirqish operatsiyasi bunday bajariladi: O’quvchi chap qo’lida zubilani o’ng qo’lida bolg’ani ushlab, zubilaga uning o’tkir uchi diskiga qisilgan zagatovkadan yubqa metall qatlamini kuchirishi uchun uradi.
   Metallar (yun. metalleuo - qaziyman, yerdan qazib olaman) - oddiy sharoitda yuqori elektr oʻtkazuvchanligi, issiq oʻtkazuvchanligi, elektr oʻtkazuvchanligi, elektr magnit toʻlqinlarini yaxshi qaytarishi, plastikligi kabi oʻziga xos xususiyatlarga ega boʻlgan oddiy moddalar. M.
   Bunda bolg’a bilan ishlash qator qiyinchiliklarini keltirib chiqaradi: O’quvchi oldin bolg’a harakatini, urish aniqligini, urish kuchini to’g’ri va toza kesishni o’rganib olishi kerak. U shu elementlarining hammasini o’zlashtirsagina metall qirqish operatsiyasini bilib oladi. Shu sababli bu texnologik operatsiyadan oldin boshqa qator soddaroq operatsiyalarini bajarish kerak. Masalan, metalni to’g’irlashga oid mashqlar bolg’a bilan ishlash strukturasi va urish kuchini o’rganishka imkon beradi, porchinlash mashqlari o’quvchilarga zarur behato urish malakasini rivojlantiradi, bu operatsiyalar bilan birgalikda qirqish malakasini egallash uchun asos bo’ladi. Ta’limda operatsiyalarning olmashishini ularning texnologik analizidan ko’ra ko’proq mo’ayyan malakalar hosil qilishning psixologik va fiziologik shartlarini hisobga olishga asoslanadi. Ko’pincha zubila bilan kesish protsessida tabiiy hol bo’lgan chap qo’lni bolg’a bilan urib olib jarohatlashdan (urishning aniqligi va kuchini bilib olguncha) qo’rquvni bartaraf qilish o’quvchilar uchun ancha qiyinchilik bo’ladi, ammo bu salbiy faktor to’g’irlash va parchinlash protsessida oldindan xatosiz urishni o’rganish natijasida yo’qoladi.
   
3. 
   Mashqlar paytida o’quvchilar o’z mehnat harakatlarini kontrol’ qilishlari kerak. Bunda dastlabki tayyorgarlikning to’g’riligiga katta ahamiyat beriladi. Ma’lumki, beqaror ko’nikmalar yoki noto’g’ri ish usullari keyingi ta’lim uchun jiddiy to’siq bo’ladi. Shu sababli o’qituvchi o’quvchilarning eng boshidan mehnat usullari, harakatlari, operatsiyalarini to’g’ri bajarishlarini kuzatib barishi kerak. Agar o’quvchilar o’zlarini kontrol’ qilishiga jalb etilsa, ya’ni ular o’z-uzuni kontorl’ qilishini amalga oshirsa, bu talab samaraliroq bajariladi. Shu sabali, o’qituvchi mahnat usullarini, harakatlarini bajarish qoidalarini tushuntirar ekan, o’quvchilarga shunday mezonlarni ko’rsatadiki, o’quvchilar shu mezonlar asosida o’zlari bajaradigan harakatlarning to’g’riligi haqida hukm chiqarishlari mumkin.
   Mezon (arab. - tarozi) - 1) zodiak yulduzlar turkumi (Libra). Ung yorugʻ yulduzi 2,6 vizual yulduz kattaligida Ilon, Ilon eltuvchi, Aqrab, Sunbula yulduz turkumlari orasida joylashgan. Oʻzbekistonda qish oxiri, bahor va yoz boshlarida koʻrinadi;
   Shuningdek, o’z-uzuni kontrol qilish o’quvchilarni asosiy o’quv vazifasi – mehnat malakalarini egallashdan chalg’imasligi kerak.
   

Ana shu maqsadda keyingi yillarda ko’proq ta’limning texnik vositalari- trenajyorlar o’quvchilarga o’z mehnat harakatlarida berilgan kuch. Ma’lumki, ishchi ishlab chiqarish tekisligini bajarishda o’zi uchun zarur muayyan spravochnik materiallarini topa olishi kerak. Agar masalan, stanokchi haqida gap borayotgan bo’lsa, bu topshiriq konkret ish shartlariga ko’ra qirqish rejimi elementlari (qirqish chuqirligi, qirqish tezligin uzatish) bo’lishi mumkin, elektr montajchi uchun esa spravochnikdan simlarning markalarini, apparatlar va hakozolarni topishga to’g’ri keladi. Ishchining malakasi qancha yuqori bo’lsa, u spravochnik adabiyotdan shunchalik keng foydalaniladi. Shu bilan birga mehnat ta’limi protsessida spravochniklardan foydalanish yagona maqsad emas, balki o’quvchilarni sanoat ishlab chiqarishi asoslari bilan tanishtirish usullaridan biri bo’lishi kerak. Demak, spravochnik adabiyotdan foydalanishga o’quvchilarning mehnat faoliyati mazmuni talab qilgandagina murojat qilinadi. Masalan, rez’ba ochishda zagatovkalarning tegishli o’lchamlari jadvallardan tanlanadi, eskizlar tuzishda GOST lardan foydalaniladi, elektr sxemalarni ishlashda elektr montaji ishlariga oid spravochniklardan foydalanadi va hokazo.

Laboratoriya tajribalarini o’quvchilar ustaxonalaridagi mashg’ulotlarda ishlov beriladigan materiallarning xossalari bilan, asboblarning tuzilishi, jihozlar va boshqalar bilan tanishish maqsadida bajaradilar. Bu tajribalar laboratoriya ishlari o’rtasida tashkil qilinadi. Laboratoriya ishlari qiyinligi o’quvchilarning yoshiga va mavjud bo’lib moddiy bazaga qarab har xil bo’lishi mumkin. Masalan, yog’ochni homlik va qattiqlikni sinash o’quvchilarning qo’lidan keladi. Ular hozirgi zamon priborlari va moslamalardan foydalanganligi ma’qul. Bunday ishlarni bajarishda eng muxim o’quvchilarning fan asoslari bo’yicha bilimlardan foydalanishdir. Agar laboratoriya ishlari unumli mehnat bilan bog’liq bo’lsa o’quvchilarning ularga qiziqishi ortadi. Masalan o’quvchilarga mazkur metalning qattiqligini shunchaki topish emas balki yasaladigan detal’ uchun tegishli qattiqlikdagi zagatovka tanlashni ham topshirish maqsadga muvofiqdir. Tokarlik stanogini o’rganishga kirishishda o’quvchilar o’tkirlash burchaklari normativlarga mos kelishni aniqlash uchun uglomer yordamida keskich geometriyasini tekshirishni laboratoriya ishi sifatida bajarishlari mumkin.

Odatda laboratoriya ishlari praktikum shaklida tashkil qilinadi, ammo ularni frontal yo’l bilan ham o’tkazish mumkin. Praktikum shaklidagi laboratoriya ishlarida o’quvchilar zvenolarga bo’linadi zvenodagi o’quvchilar soni tegishli jihozlar va laboratoriya tajribalarini o’quvchilarning ijtimoiy foydali mehnati bilan didaktik bog’lash imkoniyatlariga qarab aniqlanadi.

Qiyinligiga qarab laboratoriya tajribalari o’quvchilarning og’zaki ko’rsatmalari yoki ishlatiladigan priborlarning tuzilishi, ishning maqsadi va ish tartibi ifodalanadigan yozma instruktsiyalar bo’yicha o’tkazilishi mumkin. Durodgarlik randalarni vazifalariga ko’ra sirtlarni tozalash, siliqlash, tekislash maqsadida ishlatiladigan, ya’ni yog’ochka birlamchi ishlov beruvchi randalarga va maxsus randalarga bo’linadi. Bular sherxebel’ taxta randa, mushranda, japsarandalardan, hamda zakrov randa, chak randa, konish randa, dila randa, chorabzal randalar va boshqalardan iborat.

Sherxebel’ bu yog’och materiallarining sirtini tozalash va qalin payraxa olish yo’li bilan xomaki randalash maqsadida ishlatiladi.

Sherxebelning asosiy qismlari kunda tig’ va ponadan iborat bo’lib kundasining uzunligi 250-260mm, eni 40-45 mm qalinligi 60 mm bo’ladi. Tig’ining eni 30 mm bo’lib, kesuvchi qirrasi yoy shakliga ega bo’ladi. Sherxebelda sirtlarni silliq va tekis randalab bo’lmaydi.

Sirtlarni silliq randalash uchun taxta randa ishlatiladi taxta randa sherxebeldan kundasining enliligi va tig’ining to’g’ri bo’lishi bilan farq qiladi. Taxta randa kundasining eni 55-60 mm, tig’ining eni 45-60 mm bo’ladi. Ayrim hollarda o’qituvchilarning yoshlarini, jismoniy qobiliyatlarini xisobga olib sirtlarni silliqlash maqsadida taxta o’rnida sherxebeldan foydalanish mumkin. Buning uchun sherxebelning tig’ini charqlab, to’g’ri tig’li qilib beriladi.

Mushiranda bu tuzilishi jixotidan taxta ramdadan farq qilmaydi. Mushiranda tig’ida qo’chimsha temir pushtax bo’lib, u payraqani sindirish vazifasini o’taydi. Shuning uchun temir pushtakni tig’ning kesuvchi qirasiga yaqin o’rnatiladi. Shu tarixa o’rnatilganda tig’ chiqargan payraqani darhol qayirib sindiradi va randalashni engillashtiradi. Shunday qilib mushranda yordamida yog’och materiallarning sirti siliqlanadi, shuningdek, yig’ilgan tayyor buyumlarga dastlabki pardoz beriladi, buyum sirtidagi notekisliklar randalab tekislanadi. Japs randa bu taxta randa va mushiranda yordamida uzun va enlik taxtalarning sirti silliqlansa ham ular bilan tekis randalab bo’lmaydi. Japs randa kundasi uzun (700-800mm), enlik (70-80mm), tig’ining eni 55-60mm bo’ladi. Japs randaga, ko’pincha, temir pushtakli tig’ o’rnatiladi. Bu randa yordamida randalashda sirtlar tekis chiqishi uchun payraqi yubqa olinadi va qalin payraqi olinsa, sirt tekis chiqmaydi. Randalarni ishga sozlash tig’lar o’tmaslanganda ularni kundadan chiqarib charqlash, charqlashda hosil bo’lgan qirolini to’qish va tig’ini kundaga qaytadan to’g’ri o’rnatishdan iborat.

Charqlash natijasida tig’larda hosil bo’lgan qirolni to’qish uchun kumqayroq yoki qayroq tosh, kerosin, suv bilan namlab turiladi. Kerosin qirolni tez to’qishga yordam beradi. Qayrash vaqtida tig’larning o’tmaslanib qolmasligiga, qum qayroqning o’yilib tezda ishtan chiqib qolmasligiga e’tibor beriladi.

Randalarni to’g’ri tutish va erkin randalash sirtlarning tekis chiqishini ta’minlash bilan bir qatorda randalash vaqtida o’quvchilarning ortiqcha kuch sarflab qiynalmasligiga, charchamasliklariga yordam beradi. Randalash vaqtida sirtlarning tekis chiqmasligi ortiqcha mehnat va material sarflanishiga, materialning ishtan chiqishiga va o’quvchilarning ishdan bezishlariga sabab bo’ladi.

O’quvchilarga sirtning silliq va tekis chiqishiga sabab bo’luvchi ominlarini o’rgatish bilan bir qatorda ortiqcha mehnatni sarflamasdan tez va sifatli randalashga o’rgatiladi. Buning uchun randalardan foydalanish ketma-ketligi randalash tartibi va tekislikni tekshirish to’g’risida shuncha berilib bu borada etarli ko’nikma va malakalar hosil qilinadi.

Mehnat o’qishning maqsadi o’quvchilarga tegishli bilimlar, ko’nikma, va malakalar berish bilan cheklanib qolmasdan ularga mehnatga ijtimoiy va shaxsiy mulkga, uning hozirgi zamon ko’z qarashini umumiy foyda keltirish uchun ishlashta tayyorlikni tarbiyalashdan iborat.

Mehnatga ongli munosabatni tarbiyalash mehnat tarbiyasining vazifasi hisoblanadi. Mehnatga ongli munosabat-bu hozirgi zamon odamning asosiy xususiyatini o’zgachalagini ko’rsatadi. Har bir mehnatkash-ishchi mehnat oddiy- o’z turmushini mehnatsiz amalga oshirishi mumkin emas.

Mehnatga ongli munosabat mehnatnig ijtimoiy foydali ekanligini tushunish mehnat topshiriqlarini majburiy emas ixtiyoriy turda bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat bajarilishi bilan harakterlanadi. Mehnat kilishda o’quvchining aql bilan kollektiv bo’lib mehnat qilish uqublarini mulkga hamkorlik munosabatlarini tarbiyalash va mehnatga ongli munosabatni shakllantirish bilan bog’langan.

Shuningdek tarbiya masalalari natijalari mashqning mazmunigagina bog’liq bo’lib qolmay ularnig tashkil etilishi o’quvchilar ishlarini tekshirib berishga ham bog’liq bo’ladi.

Mehnat jarayonida o’quvchilarning o’z-o’ziga va do’stlariga munosabati jihatidan talabchanlikni ravojlantirishga yordam beradigan uch asosiy shartni misol etib ko’rsak bo’ladi:

1. 
   Jamaoat a’zolariga bir-biriga ma’lum darajada talablar qo’yidagicha majburlaydigan imkoniyatlarni yaratish va ulardan mehnat jarayonida foydalanish. Aytaylik maktab uchun o’rindiqlar tayyorlashdi deylik, har bir zivenolar bo’yicha olib boriladi. Har bir zveno zarur miqdorda bir turli detallar oyoqchalar, qopqoqlar tayyorlash bo’yicha topshiriqlar oladi. Boshqa zveno bo’lsa shu detallardan o’rindiqni yig’ishtiradi natijada o’rindiqning sifatli har bir zvenoning ishlagan detallarini sifatiga bog’liq bo’ladi. Tayyorlangan mahsulot mug’dori va sifati uchun o’quvchilarning o’z-aro bir-biriga bo’ysinishi va o’z aro javobgarchiligi shu tartibda ko’rinadi.
   Mahsulot - iqtisodiy faoliyatning ashyolar va xizmatlarda mujassam etilgan natijasi. Uning moddiy-buyum shakli moddiy M. koʻrinishiga ega. Maʼnaviyat sohasida gʻoya, ixtiro va kashfiyotlar, yangi texnologiyalar, i.t.
   
   
2. 
   Jamoat talablarini o’z vaqtida quvvatlash tajriybasining ko’rsatishiga mehnat jarayonida ommalarni birinchi bo’lib rahbarlar qo’yadi. O’quvchilarni uzluksiz kuzatish pedagogik jihatdan asoslangan va o’z vaqtida aralashishlar orqali o’qituvchi o’quvchilarning o’z-aro talabchanliklarining rivojlanishiga ularning jamiyatda o’zlarini tutushlariga yordam beradi.
   
3. 
   O’quvchilarda sismavzuli va ketma-ket talabchanlik ko’rsatish o’qituvchi va kollektivning ba’zi bir o’quvchilarga talablari to’satdan birdan bo’lmay ular ketma - ket amalga oshishi kerak. Shuningdek mehnat o’quvchilariga jamiyat va mulkka yaxshi munosabatda tarbiyalash ahamiyatga ega. O’quvchilarni materiallarni o’chirish o’rni –o’rniga foydalanish asbob-uskunalarga e’tibor berish arqoli ongli mehnat madaniyatini tarbiyalash kerak. Mehnat o’qish jarayonida estetik tarbiya mehnat metodik tarbiyalashga ham katta ahamiyat beriladi. Ustaxona ishlarida o’quvchilar kesish, o’lchash asboblari va uskunalarning tuzulishlari bilan va ishda foydalanish qoydalarini o’rganadi.
   

Randalash: rubanok, sherxebel’, ziyzubel’, tsenugel’, pal’tsogubel’ va boshqa asboblar konstruktsiyasini etilishtirish o’quvchilarning texnik bilim darajasining ortishiga asboblar konstruktsiyasini o’zgartib ishni tez va toza bajarish imkoniyatini ko’rsatib beradi.

Asbob konstruktsiyasininig tahlilini o’quvchilarning faol qatnashishida o’tish uchun o’qituvchi uni suhbat, savol-javob o’tkaziladi. Dastlab o’qituvchi randalash operatsiyasi to’g’risida tushuncha beradi va o’quvchilarga surginning tuzilishi bilan tanishtiradi. Bunda o’quvchilar barcha kesuvchi asboblarning kesish bo’limining ko’rinishi bir xil bo’lishiga har xil instrumentlarning kesuvchi bo’limi bilan solishtiradi. Bundan so’ng o’qituvchi randalash foydalanib bo’lmaydigan o’rinlarga misollar keltiradi.

Metallarni kesish qirqish vaqtida o’qituvchi I-IV sinflarda qog’oz, kardon , gazlama bilan qaychi yordamida kesishni o’zlari o’tadi. Hozirgi zamon ishlab chiqarishining asosiy mashina va mexanizmlarga loyiqlash-tirilganligi bilan qo’lda ishlanishga tegishli bo’lgan operatsiyalar bilan o’quvchilarning jismonan rivojlanishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Shuningdek slesarlik operatsiyalarni bajaruvchi kasblar hozirgi zamon ishlab chiqarishda eng ko’p tarqalgan kasblarning biri bo’lib hisoblanadi.

Maktab ustaxonasida o’quvchilar yog’och va metall materiallar bilan ishlashadi, eng oldin o’quvchilarga shu materiallar hususiyatlari haqida tanishtirish ularning qishloq xo’jaligida, boshqa sohalarda tutgan o’rni qo’llanishini aytib o’tish zarur.

Bu materiallar bilan bir qatorda hozirgi vaqtda plastmassa materiallarning qo’llanishi haqida ham aytib o’tish lozim.

O’qituvchi yog’ochning bir qancha ko’p turlarining bor ekanligiga o’qituvchilarning diqqatini qaratadi. Bunda yog’ochni o’rganish, tuzilishi, kamchiliklarni eska olishdan boshlaydi. Masalan yog’och yuqori temperaturaga chiday olmaydi, ularning (sorti) navi ta’sirlar sababidan bo’ziladi.

Qora qong’iltir namlikka chidamli bo’lishi uchun bo’yaladi, yoki yuziga lok singdiriladi. Metall shit va sim qanday tayyorlanishi haqida aytiladi. Po’lat va cho’yin haqida tushuncha beriladi. O’qituvchi endi metallarni kesadigan qaychini ko’rsatib, buning oldingi qog’oz qiyadigan qoychidan qanday farq borligini o’quvchilardan so’raydi. O’quvchilar bu qaychi og’ir, dastasi uzunroq ekanligiga e’tibor beradi. Endi o’qituvchi nima uchun shunday deb so’raydi. Ko’pchilik o’quvchilar bir ovozdan metallni qiyish qiyin bo’lganligi uchun shunday bo’ladi deb javob beradilar. Darsning oxirida o’qituvchi richagli qaychilarning dastasining uzunligiga ular yordamida metalni kesish oson bo’lishiga o’quvchilar diqqatini qaratadi. O’qituvchi 2 mm qalinglikdagi listni kesib ko’rsatadi. Qaychilar yordamida kesib buni osonlashtirish uchun mashinada kesish mumkinchiligini aytadi. Qaychilarning turlarini kesib ko’rsatadi. Shuningdek qo’shimcha uskunalar stuslo, malka strubuna misolida ham aytib beradi.

1. 
   O’quvchilarning kuchi etadigan ob’ektlarini tanlash.
   
2. 
   Materialni bayon qilish uslubiyatini oldindan bajaradi.
   
3. 
   O’quvchilarning o’zlaricha mustaqil ishlarini tashkil qiladi.
   

Haqiqatdan ham bolalarning imkoniyatlariga to’liq javob beradigan ish usullarini tanglash katta ahamiyatga ega. O’qituvchi o’quvchilarning kuchi etadigan ishlarni o’zicha tanglashga va unga muvofiq holda fizik nagruskani normallashtirishga qaratilgan har xil choralarni ko’rishga majbur bo’ladi.