Ishning bu qismi maktabgacha tarbiya tashkiloti bolalarning
SOGLIGI
yoki bolalar
shifoхonasining har yilgi jismoniy rivojlanishi tibbiy ko‘riklarida shifokor tomonidan
chuqur tekshirish va funksional o‘rganilayotganda amalga oshiriladi. Aniq belgilangan
muddatda,shuningdek, tekshirilishi va zarur bo‘lganida bolalar shifoхonasining shifokor -
mutaxassislari tomonidan ko‘rib chiqiladi. Sog‘liqni baholash kompleks tarzda: tibbiy
ko‘rigi ma‘lumotlari, nerv-psixik va jismoniy rivojlanish xususiyatlarini aniqlash, bola
kasallanishini hisobga olish asosida o‘tkaziladi. Tekshirishda, avvalo bolaning jismoniy
rivojlanishi aniqlanadi. Buning uchun antropometrik ko‘rsatkichlar:
gavda uzunligi,
gavda og‘irligi, ko‘krak qafasi aylanasi, bir yoshgacha bo‘lgan bolalarda esa boshni
ham hisobga oladi. Jismoniy rivojlanishni baholash ana shu asosiy ko‘rsatkichlar
dinamikasiga asoslanadi. Amalda bolaning jismoniy rivojlanishi tekshirish chog‘ida
baholanadi. Bu baho jismoniy rivojlanish xarakteristikasini mahalliy standartlar orqali
gavdaning total o‘lchoviga nisbatan o‘z ichiga oladi. Bolaning nerv-psixik
rivojlanishining umumiy darajasi ayrim psixik funksiyalarning rivojlanishi darajasi bilan
xarakterlanadi. Bu esa markaziy nerv tizimining yetilish darajasini aks ettiradi. Bola
hayotining birinchi yilida rivojlanishning barcha belgilarini shifokor aniqlaydi.
Hayotining ikkinchi, uchinchi va keyingi yosh davrlarida nerv-psixik rivojlanishining
darajasini baholashda shifokor bilan birgalikda maktabgacha tarbiya tashkilotining
tarbiyachisi, tibbiyot hamshirasi va ota-onalar ham ishtirok etadilar. Ular kun davomida
bolani kuzatishlari, uning oiladagi, tengdoshlari jamoadagi xulq-atvori haqida xabar
beradilar va boshqalar. Nerv-psixik rivojlanish darajasini tekshirish
paytida erishilgan
to‘g‘ri va yetarli darajada mukammal bahoni shifokor bajaradi. Bunday baho nerv-
psixik jarayonining har xil tomonlarini xarakterlab beradigan qator ko‘rsatkichlarni
aniqlash asosida berilishi mumkin. Bolaning nerv-psixik rivojlanishini baholash uch:
«Yoshiga muvofiq», «Yoshiga nisbatan orqada», «Yoshiga nisbatan ilgari ketgan»
mezonlariga qarab amalga oshiriladi. Bolani ko‘rishda teri va ko‘rinadigan shilliq
pardalarning holati, ularning rangi, shamollaganligi, terining quruqligi yoki yuqori
namliligi qayd qilinadi. Semirish normada, ortiqcha yoki yetarli emas, deb belgilanadi.
Yumshoq mushak to‘qimalarining to‘g‘ri normal yoki pasaygan deb belgilanadi.
Muskul sistemasi muskullarining rivojlanish darajasi, muskul
tonusi va kuchi bilan
xarakterlanadi. Muskul tizimining rivojlanishi yelka kamari, gavda, oyoq muskullari
chegarasi tashqaridan ko‘rib aniqlanadi va yaxshi, o‘rtacha hamda bo‘sh, deb
baholanadi.
Ilk yoshdagi bolalarning muskul kuchi faqat bola harakatiga qarshi turgan kuchni,
shuningdek, ushlab ko‘rishdagi mushak to‘qimasi konsistentsiya (qayishqoqligi,
egiluvchanligi, yumshoqligi, bo‘shashganligi) ni taxminan aniqlash orqali o‘lchanadi.
2,5— 3 yoshli bolalarda muskul kuchini maxsus dinamometr yordami bilan o‘lchash
mumkin bo‘lib qoladi: bola uni strelkasi bilan qo‘l kaftiga oladi, qo‘lini bir tomonga
cho‘zib, bor kuchi bilan qisadi. Gavdaning rostlovchi-to‘g‘rilovchi muskul kuchlarini
o‘lchash 3—4 yoshli bolalarda o‘tkaziladi. Biroq, uning ko‘rsatkichlari past bo‘ladi,
chunki bu kichik yoshdagi bolalarniig kuchini ishlata bilmasligi bilan bog‘liqdir. 5—6
yoshdan boshlab yildan-yilga o‘tgan sayin ko‘rsatkichlarning bir tekis o‘sib
borishi
qayd qilinadi. Dinamometrda o‘lchashni 2—3 marta takrorlab, eng yuqori natijalarni
yozib olish kerak bo‘ladi.
3—4 yoshli bolalar tibbiy ko‘rigidan o‘tayotganda o‘pkaning hayotiy
SIG
‘
IMI
spirometriya metodi bilan aniqlanadi. Aniq ma‘lumotlarga ega bo‘lish uchun bolalarni
dastlab chuqur nafas olish va yetarli darajada nafas chiqarishga o‘rgatish zarur.
Bola bunda uch marta harakat qiladi va eng yaxshisi yozib olinadi, o‘lchamning
aniqligi ± 200 sm
2
dir. O‘pkaning hayotiy sig‘imi, ko‘krak qafasi, diafragma, qorin
devori muskullari kuchini aks ettiradi. Uning dinamikada aniqlanadigan
ko‘rsatkichlari rijovlanishining yosh darajasi va jismoniy tarbiya vositalari ta‘sirini
aniqlashga yordam beradi. Bolalarning jismoniy rivojlanishini yanada aniqroq
baholash va jismoniy mashqlarni to‘g‘ri tanlash
uchun shifokor har bir bola
harakatlarining rivojlanish xarakteristikasiga ega bo‘lishi zarur. Bir yoshli bola
harakatlari rivojlanishini tekshirishni har oyda, imkoniyati boricha kalendar
bo‘yicha bola tug‘ilgan kunida o‘tkazgan ma‘qul. Harakatlarni tekshirish va
ularning rivojlanish darajasini baholashda ma‘lum yoshdagi bolalar uchun xarakterli
bo‘lgan ko‘rsatkichlardan boshlashga to‘g‘ri keldi. Agar bola harakatlari
rivojlanishi
yosh
normalaridan
ortib
ketsa,
unda
keyingi
yosh
guruh
ko‘rsatkichlariga o‘tishi kerak bo‘ladi. Bola harakatlari normaga yetmagan
vaziyatlarda unga qo‘yiladigan talablarni kamaytirish va avvalgi yosh guruh
ko‘rsatkichlarini belgilashga to‘g‘ri keladi. Bolalarni tekshirishda reflekslar holati va
harakatlar rijovlanishini bir xil metodika bilan belgilash juda muhimdir. Bu eng aniq
ma‘lumotlar olish va ularni dinamikada taqqoslash imkonini beradi.
Bolalar
hayotining birinchi yilida harakatlar rivojini shifokorning o‘zi tekshiradi. Tekshirish
chog‘ida bolalar to‘liq yechintirilgan bo‘lishi lozim. Bunda bola faol va tetik holatda
bo‘lishi muhimdir. Agar u yig‘lab turgan bo‘lsa, tegishli harakatlarni bajarishdan
bosh tortadi. Bunday vaziyatda tekshirishni to‘xtatish va bolada ijobiy emotsional
holat paydo bo‘lgandagina tekshirishni takrorlash mumkin. Bolada mavjud u yoki bu
malakani hamma vaqt yuzaga chiqarib bo‘lmasligini esdan chiqarmaslik kerak: bu
ko‘p sabablarga — harakatni bajarishni xohlamaslik, u
yoki bu gapga chalg‘ib turish
va boshqalarga bog‘liqdir. Shuning uchun guruh tarbiyachilari kundalik ishlarida
bolalarda paydo bo‘layotgan yangi harakatlar yoki ularni bajarishga urinishlarni
yozib borishlari, har bir bolaga muayyan harakatlarni rivojlantirish uchun individual
sharoitlar yaratishlari, shifokorga bu harakatni gimnastika mashg‘ulotlari va
massajlar kompleksiga kiritish zarurligi haqida maslahat berishlari darkor. Bola
hayotining ikkinchi va uchinchi yillarida harakatlar rivoji shifokor- pedagog
hamkorligida tekshiriladi.
3—7 yoshli bolalardagi harakatlar rivoji, hayotining
har bir yilidagi jismoniy
tayyorgarlik darajasini xarakterlaydi. Harakat malakalari va sifatlari rivojlanishini
baholash natijalari, shuningdek, fiziometrik ko‘rsatkichlarning (muskul kuchi va
o‘pkaning hayotiy hajmi)
jismoniy rivojlanish darajasini belgilashda, albatta hisobga
olinadi.
