A hm ad Tarbay.
Sakkiz qizning otasi
Anqara, 10-dekabr, 1963-yil.
Ahmad!
7-dekabrda yozgan xatingni oldim. 0 ‘qituvchingiz
juda alamli voqeani gapirib bergan ekan. D irektordan
kaltak yeb, yerda cho‘zilib yotgan nogiron bola
ham on ko‘z o ‘ngimda turibdi. Biram yuragim ezilib
ketdiki...
Sinfimizda H ikm at degan bir qiz bor. Shu dugo-
nam yaqinda menga bir gap aytgan edi, senga yozay-
mi, yo‘qmi, deb rosa ikkilandim. Oxiri uning aytgan-
larini xatga solishga qaror qildim. Sababi shuki, H ik
m at bu gapni sinfda hech kim bilmasin degan edi.
Men ham hozirgacha birovga aytganim y o ‘q, sir
saqlab yuribman. Sen H ikm atni tanim aysan, bino-
barin, uning sirini senga aytgan bilan so‘zim dan qayt-
gan bo ‘lmayman. Shundaymi?
M en bu bilan dugonamning g‘iybatini qilm oqchi
emasman. Masala ancha jiddiyroq, meni juda o ‘ylan-
tirib qo ‘ydi. Bu haqda sening fikringni ham bil-
moqchim an.
Maktabga yangi kelgan kunlarim Hikmatga uncha
e’tibor bermagan ekanm an. Beozorgina yuradigan,
kamgap qiz edi. Oldiniga m en uni o ‘g‘il bola deb yur-
gan edim. K o‘rgan odam uni chindan ham o ‘g ‘il bola
deydi. 0 ‘g‘il bolalarga o ‘xshab kiyinib yuradi, sochlari
ham kalta qilib qirqilgan. Juda nimjon. Tanaffus pay-
tida qizlarga ham, o ‘g‘il bolalarga ham qo ‘shilmaydi,
ancha odamovi. Kimligini otiga qarab ham bilib
b o ‘lmaydi. Hikmat degan ism o ‘g‘il bolalardayam,
qizlardayam bor.
ID
Bir kuni fizkultura darsi ketayotgan edi. 0 ‘qituvchi
bolalam i ikki to ‘pga bo‘ldi — qizlar bir tom onda,
o ‘g‘il bolalar boshqa tom onda. Hikmat qizlar to ‘dasi-
ga borib turdi. Oldiniga tushunolmay hayron b o ‘ldim.
Shundagina uning qiz bola ekanini bildim. Juda qi-
ziqib qoldim.
Bir kuni Hikmat maktabga ruhi qattiq ezilgan
holda keldi. Sababini so‘rasam, aytmadi. Juda qista-
ganim dan keyin oxiri:
— Rostini aytsam, men ham bor gapni aytib, bir
oz yengil tortgim keladi, — dedi. — Ammo ham m a-
ning og'ziga tushishdan qo‘rqaman.
M en hech kimga aytm aslikka so ‘z berdim .
Shundan keyingina u butun dardini to ‘kib soldi.
O tadan ular sakkiz farzand ekan. Hammasi qiz
bola emish.
H ikm atni b a’zan maktabga o ‘zidan kattaroq bir
bola olib kelguvchi edi. Men akasi bo ‘lsa kerak, deb
o ‘ylab yurardim.
— Bo‘lmasa u bola senga kirn boMadi? — deb
so‘radim.
— O pam -ku u. Kiyimini ko‘rib hamma uni o ‘g‘il
bola deydi.
H am m a opalari shunaqa kiyinib yurisharkan.
Sababini so‘radim.
— D adam ning ra’yi shu.
— X o‘sh, nima qipti? Shunga ham xafa b o ‘lasan-
mi?
Gapiga qaraganda, otasi o ‘g ‘il ko‘rishni orzu
qilarkan. T o ‘ng‘ichiga qiz tug‘ilganda rosa ko‘ngli
o ‘ksib yuribdi. Ha, mayli, keyingisi o ‘g ‘il b o ‘lar, deb
o ‘zini ovutibdi. H atto irim qilib, chaqaloq tug‘ilmas-
danoq ismini o ‘ylab q o ‘yibdi. Tanlagan ismi o ‘g‘il
bolaniki ekan. G o ‘yo bola ismga qarab tug‘iladigan-
dek... Uning yana omadi kelmaptimi yoki aksiga olib-
mi, xullas, ikkinchisiga ham qiz ko‘ribdi. Ota necha
haftagacha kar-soqov b o ‘lib yuribdi. Tanish-bilishlari
uni yupatib, «hali yoshsan, yana ko ‘p farzand
ko‘rasan», deydigan bo‘lsa, «bular ham qiz bo‘lsa
52
nima qilaman», deb ich-ichidan kuyunarmish. Yana
farzand ko ‘radigan boMishibdi. Uchalasi ham ketm a-
ket qiz b o ‘lmas axir. Ota shu umid bilan yana o ‘g‘il
bolaning ismini m oijallab qo‘yibdi. 0 ‘ziga ishonib
yuborganidan xotinini tug‘ruqxonaga jo ‘natishi bilan
oshna-og‘aynilarini uyga chaqirib, ziyofat qilib berib-
di. Ziyofat ayni qizib turganida tug'uruqxonaga tele-
fon qilgan ekan, yana qiz ko‘rganini aytishibdi. Buni
eshitib hushi boshidan uchibdi. Lekin nom usi zo‘rlik
qilib, mehm onlarga buni bildirmabdi. H am m aga o ‘g ‘il
ko‘rdim, deb e ’ion qilibdi. Xotini bilan qizlariga
po‘pisa qilib, birovga gullab q o ‘ymasliklarini qattiq
tayinlabdi.
0 ‘g‘iltalab ota o ‘ylab-o‘ylab oxiri xotinidan ajra-
lishga qaror qilibdi. U o ‘g‘il tug‘maydigan xilidan
ekan, degan fikrda xotinini qo ‘yib, boshqasiga uyla-
nibdi. Taqdim ing taqozosini qaraki, yangi kelinchak
bir yo‘la egizak qiz tug‘ib beribdi... Oldingi xotini
boshqa kishiga turm ushga chiqib ketgan ekan, arslon-
day o ‘g‘il ko‘ribdi. «Ahmoq ekanm an, xotinim ning
endi o ‘g‘il tug‘adigan payti kelganda qo‘yib yuborib,
chakki ish qilgan ekanman», deb boyoqishning ichi-
dan rosa qirindi o ‘tibdi.
0 ‘g‘il dog‘ida kuyib yurgan ota beshta qiz ko‘rga-
niga nom us qilibdi. Endi nima degan odam bo'ldim ,
oshna-og‘aynimning yuziga qandoq qaraym an, degan
andisha bilan boshini olib, boshqa yurtlarga ketibdi.
Oradan ancha vaqt o ‘tgandan keyin uyiga qaytib,
ikkinchi xotinini ham taloq qilibdi.
H ikm at bu tafsilotlarni boshqalardan eshitgan
ekan, m enga ham shu eshitganlarini gapirib berdi.
0 ‘g ‘il k o ‘rishni niyat qilib oigan bu odam endi bir
beva xotinga uylanibdi. Beva uchta o ‘g‘il ko ‘rgan
ekan, shuning uchun o ‘g‘il tu g ‘ishning q o n u n -
qoidasini bilsa kerak, deb o'ylabdi.
K arnay-sum ay bilan to ‘y qilishibdi. Er yana bir
ismni tanlab, orzu-um id bilan xotinini tug‘uruqxona-
ga kuzatib q o ‘yibdi. Bu gai ham oshna-og‘aynilariga
katta o 'tirish qilib beribdi. D am -badam dasturxon
tepasidan turib, tug‘uruqxonaga telefon qoqarmish.
Xullas, yarim kechaga borganda natija m a’lum
b o ‘libdi. Qovoq-tum shug‘i osilibdi-yu, lekin simi boy
bermabdi. M ehmonlar:
— H a, qalay, o ‘g‘ilmi, holva? — deb so‘rashgan
ekan:
— Erkakning xo‘roziga xo‘roz m unosib-da, ha! —
debdi kerilib. Ammo boyoqishning ichiga chiroq
yoqsa yorimasdi o ‘shanda.
Dugonam Hikmat shu zaylda dunyoga kelgan ekan.
Oltinchisiga ham qiz ko‘rgan sho'rlik ota noiloj
keyingisidan umid qilishga majbur bo‘libdi. Peshonasi
sho‘r ekanm i, yana umidi puchga chiqibdi — qiz
ko‘rishibdi. Shundan keyin ancha vaqt xotini tug‘may
yuribdi. Eri endi b o ‘ldi, q o ‘yaman, deb yurganida
xotini yana og‘iroyoq bo ‘libdi.
— Yana qiz tug‘adigan bo ‘lsang, o ‘shanaqasi
ketaver. uyga qaytib kelma! — deb po ‘pisa qilibdi eri
uni tug‘uruqxonaga eltib.
H ikmatning onasi ham: «Ilohim o ‘g ‘il bo ‘lsin»,
deb ko‘p zorlanibdi-yu, am m o duosi ijobat bo ‘lmab-
di. Yana qizmish. Bunisiga Suad degan ismni tanlab
qo ‘yishgan ekan. Suad b o ls a Suad-da! 0 ‘g‘il bola-
gayam, qiz bolagayam bo'laveradi bu ism.
Hikm atning onasi tug‘uruqxonaning bosh hamshi-
rasiga yig‘lam oqdan beri bo ‘lib ahvolini tushuntiribdi.
M abodo erim telefon qilib qolsa, qizligini aytmang,
deb yalinibdi.
— Suyunchini cho'zavering, o ‘g‘illik bo'ldingiz, —
debdi bosh ham shira ham otani qutlab.
Boshi osmonga yetgan ota o ‘pkasini qo ‘ltiqlab
tug‘uruqxonaga yuguribdi.
— Q ani, qani, azam at o ‘g‘limni bir ko‘ray! — deb
turib oigan ekan, yo‘rgaklangan chaqaloqni ko‘rsa-
tishibdi.
— U c h oygacha uyimiz to'yxonaga o ‘xshab to ‘lib
turdi, — hikoyasini davom ettirdi Hikmat. — D adam
hamisha chaqaloqni «valiahdim», «shahzodam» deb
54
chaqirardi. Shahzodaning onasi — malikaga kuniga
har xil sovg‘a-salom lar kelardi. Biz ham erkin nafas
ola boshladik. Qiz bo ‘lib tug‘ilganimizni dadam endi
yuzimizga solmasdi. Dadamiz Suadni yalang'och
holda ko‘rib qolmasin, deb ham m am iz o ‘lib-tirilardik.
Dadam kelguncha oyim chaqaloqni yuvib-tarab, tagi-
ni almashtirib qo ‘yardi. D adam bor paytlarida Suadni
cho‘miltirmasdik! Bir kunm as-bir kun sir oshkor bo ‘-
lishi aniq edi-ku, lekin biz o ‘sha m ash’u m kunni
qo ‘ldan kelgancha nariroq surishga harakat qilardik.
Ungacha dadamiz ancha hovuridan tushib qolar deb
o ‘ylardik.
D adam shirakayf bo ‘lib kelgan kunlari «ham m ala-
ring o ‘g‘limdan aylanib-o‘rgillaring», deb qolardi.
Keyin shahzodani bir cho‘m iltiram an, deb oyog'ini
tirab turib olar, oyim esa, qo‘ying hozir o ‘zi sal
shamollab turibdi, deb uni zo‘rg‘a shashtidan qay-
tarardi. Eh, bundan ikki kun oldin uyimizda qiyomat
qoyim bo'ldi... H am m am iz uxlab yotgan edik, birdan
shovqin ko‘tarildi. Uyg'onib ketdik. D adam ovozining
boricha baqirar, oyim esa h o ‘ng -h o ‘ng yig‘lardi.
Kechasi dadam nima bo ‘lib ham Suad o ‘g ‘il bola
emasligini bilib qolibdi. Rosa to ‘polon qildi. C haqa
loqni oyog‘idan dast ko‘tarib olgancha, hadeb: «Meni
aldabsanlar... 0 ‘g‘illaring shumi hali», deb b o ‘kiradi.
Suad bechora big‘-big‘ yig‘laydi.
Oxiri dadam chaqaloqni oyimga qarab irg‘itib
yubordi.
—
Y o‘qollaring ko‘zimdan! M eni rosa chuv tushi-
ribsanlar... Esiz-esiz ketgan pullarim... Jo ‘nalaring
uyimdan!
D adam bizni uydan haydab chiqardi. Q o ‘shni-
miznikida tunni o ‘tkazdik.
H ikm at ho'ngrab yig‘lab yubordi. Dadasi bilan
oyisi endi ajralisharmish.
K etm a-ket sakkizta qiz ko'rgan odamga oldiniga
kuldim, keyin Hikmatga qo'shilib m en ham yig‘lab
oldim.
55
0 ‘sha kuni m aktabdan qaytgach, oyimni so‘roqqa
tutdim.
— Oyi, opam tug‘ilganida dadam xursand bo ‘lgan-
milar?
— Ha, albatta.
— M en tug‘ilganimda-chi? Undayammi?
Oyim jerkib berdi:
— K o‘p vaysama! Bor, ishingni qil!
M en oyimni o ‘z holiga qo'ymadim.
— Ayta qoling, oyijon, dadam meni eshitib xafa
bo'lganlarm i — yo‘qmi?
— Bunisi o ‘g‘il bo ‘ladi, deb o ‘ylagan edi.
— M etin tug‘ilganida rosa suyungan bo‘lsalar ke-
rak-a?
— Ha, o ‘zini qo'yarga joy topolmay qolgan. 0 ‘r-
toqlarini chaqirib, katta o ‘tirish qilib bergan.
— Bordi-yu, M etinning o ‘rniga yana qiz ko‘rga-
ningizda nima bo ‘lardi, oyi?
— Qaydam.
— Dadam o ‘g‘il bo ‘lsin, deb turib olarmidilar?
— Kim biladi deysan... Ehtimol shundaydir. — Xo‘sh,
nam uncha surishtirib qolding buni?
— 0 ‘zim, shundoq.
Tom og‘imga
b ir
nim a
qadalganday
b o ‘ldi.
Tashqariga chiqib ketdim.
Hikm atning boshidan o ‘tgan voqea meni juda
o ‘ylantirib qo‘ydi. 0 ‘shandan beri bir fikr menga
tinchlik bermaydi — xo‘sh, baxtsiz odam qiz bola
b o ‘lib tu g ‘iladi-yu, peshonasi yarqiragani o ‘g ‘il
b o ‘libmi?
Bu xususda sen nim a fikrdasan? Shuni bilm oqchi-
man.
Oyim boyadan beri: «Yot endi, kech bo ‘ldi», deb
qo‘ymayapti. Vaqt ham allamahal bo ‘lib qoldi, Mayli,
yotsam yota qolay. Ertaga m aktabdan qaytishda xatni
qutiga tashlayman.
Omon bo ‘l, d o ‘stim Ahmad.
| 