Zaynab Yolqir.
Hali yoshlik qilasan
Istanbul, 14-dekabr, 1963-yil.
Zaynab!
Xatingni o ‘qir ekanm an, yig‘lashim niyam , kuli-
shimniyam bilmay qoldim. Dugonang Hikm atga qat-
tiq achindim. U bechoraning ahvoli nim a kechadi
endi? Oilasida biror yangilik ro‘y bersa m enga ham
xabar qil, bilay.
Baxt degan narsa qiz yoki o ‘g‘il bo ‘lib tu g ‘ilishga
bog‘liq ekani ilgari hecham xayolimga kelmagan ekan.
Shuning uchun dadam dan fikr so‘radim. D adam buni
uzoq tushuntirib berdilar. Gaplarining asosiy m azm u-
ni shu bo‘ldi: o ‘rtada hech qanday farq yo‘q, insoni-
yat erkak va ayoldan tashkil topgan.
— Gapingiz to ‘g‘ri, dada, — dedim. — A m m o siz
qiz bola bo ‘lishni xohlarmidingiz?
D adam o ‘shqirib berdi:
— Bu nima bem a’nilik!
Nimaga jahli chiqqanini tushunolm adim . G o ‘yo
hozir dadam qayta tug'iladiganday.
Ayni shu savolni oyimga ham berdim.
— Koshkiydi erkak b o ‘lib tug‘ilsam ,— dedi u uh
tortib.
Kecha o ‘qituvchimiz bizni muzeyga olib bordi.
Qaytishimizda undan ham shuni so‘radim.
— Nega so‘rayapsan buni? — hayron bo‘ldi u.
M en bor gapni aytib berdim.
— Bu — kattalam ing ishi, sen hali tushunm aysan,
q o ‘y bu gapni, — dedi u oxiri.
Shunaqa gapni eshitsam, qonim qaynaydi. Bizni
nuqul hech narsaga aqli yetmaydi, deb o ‘ylashadi.
Bir kuni uyimizda qiziq gap bo‘ldi. U kam nim ani-
dir tushunm ay dadam dan so‘radi. D adam b o ‘lsa:
— Sen hali yoshsan, bunday narsalarga tushun
maysan, — deb qo‘ya qolgan edi, ukam yana qistalang
qildi:
— Siz tushuntirishga urinib ko‘ring, dada, tushu-
nib qolarm an balki.
57
D adam uning gapini hali-hali eslab qo'yadi.
M en bir narsaga hayronman. K attalar biror gapni
tushuntirib berish o ‘m iga nega bizga nuqul: «Hali
yoshsan, aqling yetmaydi», deyisharkin-a?
Yaqinda qiziq bir gap b o ‘ldi. M ana eshit, gapirib
beraman.
Oyim ukam ni olib qo'shnilam ikiga chiqibdi. Bir
gala xotin-xalaj o ‘tirgan ekan. Shulardan biri hom i-
lador bo‘lib, bola ko'rishni istamas ekan. H am m a o ‘z
bilganicha unga maslahat beribdi. U kam bulam ing
gapiga parvo qilmay bir burchakda tinchgina o'ynab
o ‘tirgan ekan, bir juvon: «Hoy ovsin, yosh bola bor-a,
eshitib qolmasin tag‘in», debdi. Ukam bu gapni
eshitib, qulog'ini ding qilibdi. «E, parvo qilmang,
go‘dak narsa nim ani tushunardi», debdi ikkinchisi. Bu
gap ukamga qattiq botibdi. 0 ‘yinchoqlarini o ‘ynab
o ‘tirgan bo'lib, ham m a gapni eshitib olibdi. «Qo‘ying,
eshitib qoladi», «Eshitgan bilan baribir tushunmaydi,
aqli kirdi-chiqdi hali», degan gap-so‘zlar ham qulo-
g ‘iga chalinibdi.
Keyin bilsak, ukam ham m a narsaga aqli yetishini
ko‘rsatib qo ‘yish uchun payt poylab yurgan ekan.
Tunov kuni uyimizga m ehm onlar kelishdi. H am
ma o'tirgan edi, ukam m ehm onlardan biriga qarab
to'satdan:
— H om ilador ekansiz-a, xola?— deb qolsa bo ‘ladi-
mi.
— Shunday, o ‘g‘lim ,— dedi boyagi juvon o ‘ng‘ay-
sizlanib.
— Endi tug‘asizmi?
Dadam bilan oyim ko‘z urishtirib olishdi. Ukam
ham m a narsaga aqli yetishini isbotlamoqchi bo ‘ldi
shekilli, yana valdirab berdi:
— Bitta xolani ko ‘rdim, qom i katta-yu, lekin
tug‘mayman, dedi. Oyi, tó ‘g‘rimi gapim?
Oyim lavlagidek qizarib ketdi.
Bu noqulay ahvoldan chiqish uchun erkaklar gapni
boshqa yoqqa burishdi. Lekin ukamning jag‘i tinmadi.
58
Ham m a eshitgan gaplarini oqizm ay-tom izm ay so‘zlab
berdi:
— Bas endi, jim bo ‘l! — jerkib berdi oyim.
Ukam yana javray ketdi. Eshitgan-bilgan narsalari-
ni to ‘kib soldi. M ehm onlar kulishgan bo ‘ldi. Oxiri
oyim uni qo‘lidan ushlab, narigi xonaga olib ketdi.
Ukam ho ‘ng-ho‘ng yig‘lab:
— Ha, hech narsaga tushunm as ekanm anm i...
Hammasiga aqlim yetibdi-ku... Nimaga meni tushun-
maydi deysizlar, — deb uyni boshiga ko‘tardi.
Oyim ukamni tinchitgach, xonaga qaytib kirdi.
— Shu zamonning bolalariga hayronman. H am m a
narsaga aqli yetadi-ya, — dedi boyagi juvonning eri.
M en odinroq lip etib o ‘rnimdan turib ketgan edim.
T o ‘g ‘risini aytsam, ukamning bu qilig‘idan ko‘p
xursand bo ‘ldim.
Dars paytida o ‘qituvchimiz men nima xayolda
o ‘tirganimni sezganday:
— Yurtimizda respublika e’lon qilingach, erkak-
lar bilan ayollar teng huquqqa ega bo ‘ldi. Endi har
sohada ularning huquqi teng, o ‘rtada zarracha farq
yo‘q, — dedi.
Bu gap Yasharning erkaklik nafsoniyatiga og‘ir
botdi.
— H echam farq yo‘qmi?
— Aslo.
— Rostdanmi?
— Ha! — o ‘shqirdi o ‘qituvchi.
— Unday bo‘lsa, nimaga «Xotin-qizlaming huqu-
qini himoya qilish jamiyati» tuzilgan? Nega erkak-
lamiki yo‘q? Oyim shu jamiyatga a ’zo, bilam an buni.
Befarosat N ash’a luqm a tashladi:
— Jonivorlarni himoya qiladigan jam iyat ham
tuzilgan...
Uyga qaytayotganda ham nuqul shu haqda gap-
lashib keldik.
Kechki ovqatdan keyin dadam gazeta o ‘qib o ‘tir-
gan edi. E ’longa ko‘zim tushdi. Yangi kazino ochilib-
di. Striptizga tushadigan xotinlaming yalang‘och ras-
mi ilova qilingan.
— Dada, erkaklar nega striptiz o'ynamaydi?
Dadam gazetani bir chekkaga uloqtirib, menga
g‘alati qilib tikildi.
— Esing joyidami, o ‘g‘lim? Erkak kishiga balo
borm i striptiz o ‘ynab?!
— 0 ‘qituvchimiz bugun erkaklar bilan ayollar teng
huquqli bo‘lgan, deb aytdi-ku axir. Huquq teng
b o íg an d an keyin erkaklar ham striptiz tushishi kerak-
da.
— Er kishining yo‘rig‘i boshqa, o ‘g‘lim. H arholda
erkak bilan xotin kishining o ‘rtasida qandaydir farq
b o ‘lishi kerak.
Ish tikib o'tirgan joyida oyim gap tashladi:
— Nimasini aytasiz. Erkak kishi kechasi bilan
ko‘chada sang‘ib yursa hech kim hech narsa demay-
di. Ayol kishi qilsa-ya, shu ishni... Darrov badnom
b o ‘ladi. Bunisiga nima deysiz? T o‘g‘rimi shu?
D adam bilan oyim gap talashib qolishdi.
M enga bergan savoling haqida k o ‘p o ‘ylab
ko ‘rdim. Tagiga yetolm adim . K im dan so‘ramay,
tuzukroq javob ololmadim. M enim cha, ayol kishining
ham , erkak kishining ham o ‘ziga yarasha baxti bor.
Tarixda juda ko ‘p oqila, buyuk ayollar o ‘tgan. Agar
shu ayollardan: «Erkak bo ‘lib tug‘ilishni istarmidin-
giz?» deb so ‘ralganida nim a deb javob bergan bo ‘li-
shardi, bilasanmi? Cham am da, yo‘q, istamayman,
degan b o ‘lardi. 0 ‘g‘il yoki qiz bo ‘lib tug‘ilishning
ahamiyati yo‘q. Eng muhim i — har kim o ‘zidan, o ‘z
ishidan rozi b o ‘lsin. Baxt m ana shunda.
Senga chin yurakdan muvaffaqiyat tilayman.
| 