Ahm ad Tarbay.
Atamanning tug‘ilgan kuni
Anqara, 25-dekabr, 1963-yil.
Ahmad!
14- va 22-dekabrda yozgan xatlaringni oldim. Katta
rahmat. Yotib qolganim uchun xatlaringga vaqtida
javob qaytarolmadim. Picha yotib oldim, shamollab
qolibman. Baribir shundayam xat yozsam b o ‘lardi-yu,
lekin uni qutiga kim tashlaydi? Oyim bilan opamga
esa bergim kelmadi. Aksiga yurib M etin ham men
bilan baravar og‘rib qoldi. Kecha oyoqqa turdim,
bugundan maktabga qatnayapm an. 0 ‘qishdan keliboq
javob yozishga o'tirgan edim, oyim sendan xat kel-
ganini aytib qoldi. Konvertdagi adresni ilgariroq ko‘r-
gan ekan, shuning uchun:
— A hm addan kelibdi. 0 ‘rtog‘ing oqibatli ekan.
Seni esdan chiqarmay kelyapti, — dedi.
Xatingni o ‘qib bo‘lib, M etinning oldiga kirdim.
Haliyam turgani yo‘q. Term om etm i qo ‘yib, isitmasini
o ‘lchadim — 38,2.
Aslida ikkovimiz arzimagan narsa bilan shamollab
qoldik. Sinfimizda A tam an degan bola bor, shuning
tug‘ilgan kuniga borgan edik. 0 ‘sha yerdan kasal
I 64 I--------------------------------------------------------------------------------------
bo‘lib qaytdik. Bizdan tashqari yana uchta bola ham
shamollab yotibdi.
Ota-onalar majlisida oyim Atamanning onasi bilan
tanishib qolgan ekan, u: «Yaqinda o‘g‘limizning
tug‘ilgan kuni bo‘ladi, bolalami olib albatta keling,
kutamiz», deb aytibdi. Keyin uy adresimizni yozib
olib, o‘zimiz mashinada olib ketamiz, debdi.
Oyim Metin ikkovimizni yuborishga rozilik bergan
ekan, u: «Xo'jayin bilan o'zingiz ham keling.
Kelmasangiz xafa bo‘lamiz», deb turib olibdi. Oyim
noiloj va’da beribdi.
Buni eshitib, dadamning xunobi oshib ketdi. «Yosh
bolaning tug‘ilgan kunida bizga nima bor?» — deb
g‘ijinib turgan edi, oyim ularga boramiz deb va’da
berib qo‘yganini aytdi. Xullas, hammamiz boradigan
bo‘ldik. Atamanni tug‘ilgan kuni bilan tabriklash
uchun sovg‘a-salom oldik. Men kitob, Metin esa
avtoruchka taqdim qiladigan bo‘ldi.
Peshindan keyin uyimizning oldida mashina to‘x-
tadi. Bizni olib ketgani kelishibdi. Dadam Ataman
ning otasi bilan mashinada tanishib oldi. Mashina
o‘zlariniki ekan.
Birovning g‘iybatini qilyapti, deb mendan ranji-
shing mumkin. Lekin men g‘iybat qilayotganim yo‘q.
Ularning uyida nima ko‘rgan bo'lsam, shuni yoza-
man.
Ular juda badavlat turisharkan. Shundoqqina sezi-
lib turibdi. Bir payt oyim dadamga qarab: «Bularda
pul ko‘p-u did yo‘q ekan. Manavi jihozlami ko‘r,
sirayam bir-biriga mos emas-a!» deb pichirlaganini
eshitib qoldim.
Atamanning dadasi har ikki gapning birida «kami-
nangiz» yoki «hazratlari» deb turishga odatlangan
ekan.
Uy ichi kengu, ammo mehmon ham ko‘p. Qola-
versa, uzun-qisqa bo‘lib kelayotganlaming hali keti
ko‘rinmaydi. 0 ‘n beshtaga yaqin bola yig‘ildi, lekin
kattalarning soni o'ttizdan oshib ketdi. Bizga o‘xshab
boshqa bolalar ham ota-onalari bilan kelishgan ekan.
--------------------------------------------------------- [ 6 5 ]
3 -1 8 5 9
— Bu nima, oyi, bugun o‘zi kimning tug‘ilgan ku
ni — Atamannikimi yoki dadasinikimi? — hayron
bo‘lib so'radi Metin.
Biror joyda Metinning og‘zidan nojo‘ya gap
chiqquday bo‘lsa, oyim uni odatda sekingina chim-
chilab qo‘yardi. Bu gal ham birovga bildirmay asta
o‘ymalab oigan edi, Metin jimib qoldi.
— Uyimiz torlik qilib qoldi, aylanay, — dedi
Atamanning onasi oyimga zorlanib. — Xudoga shu-
kur, obro'yimiz joyida, hamma yo'qlab kelaveradi.
Cha-qirmasak, keyin xafa bo‘lishadi. Odamning yuzi
issiq bo‘larkan. Kelasi yil o‘g‘lonning tug‘ilgan kunini
biron kattaroq restoranda o'tkazmasak bo'lmaydi.
Xo‘jayinni ham ko‘ndirib qo‘ydim. Baraka topkur,
bizning xo‘jayin hecham so‘zimni yerda qoldirmaydi,
nima desam, shunga ko‘nadi.
Bu xotin erini xo‘jayin, Atamanni esa o‘g‘lon deb
chaqirarkan.
— Bizning xo‘jayin shunaqa, hecham gapimni
ikkita qilmaydilar. X o‘sh, sizniki qanaqa, durustmi?
Oyimning bu andishasiz gapga jahli chiqqanini
yuzidan sezdim.
— Xo‘jayin deganingiz kim u?
Atamanning onasi iljayib qo‘ydi:
— Xo‘jayin deb erga aytiladi-da, ovsin. Xo‘sh, u
kishiyam gapga ko'nadigan xilidanmilar?
— Uy ancha isib ketganga o'xshaydimi? — dedi
oyim gapni boshqa yoqqa burib.
— Ha, o‘g‘lonning tug‘ilgan kuni sharafiga ko‘-
mimi ayamay yoqdik. Batareyalar qizib ketdi shekil-
li... Xo'jayinning o‘zlari yaxshi odamlar-u, ammo-
lekin juda ko‘ngillari bo‘sh-da. 0 ‘g‘lonimiz sharafiga
batareyalar qizib tursin, deb tayinladilar. Ha, ayt-
moqchi, idoralarida ikki-uch sekretar qiz ishlaydi.
Hech keragi yo‘q shuncha qizning. Erkak zoti shu
naqa bo'larkan. Birini olib biriga ursin bulami.
— Qani, dadangizdan bir xabar olinglar-chi, nima
qilyapti ekan, — deb oyim men bilan Metinni
chiqarib yubordi.
[~66~1-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Erkaklar katta zalda o‘tirishgan ekan. Stol to‘la har
xil noz-nematlar. Atamanning otasi bilan gaplashib
o‘tirgan dadam bizni ko‘riboq ensasi qotdi.
— Oyingning bir o‘zini tashlab kelibsanlar-da?!
Metin o‘ylab-netib o‘tirmadi:
— 0 ‘zlari shu yoqqa yubordilar-ku.
— Bular hazratlariga tegishlimi? — deb so‘radi
Atamanning dadasi.
— Ha, shundoq.
— Umri bilan bergan bo‘lsin... Ha, nima deyotgan
edim? Esimga tushdi... Shu men ziqna odamni yomon
ko‘raman. Men sizga aytsam, xotin zoti ziqna
bo‘larkan... Masalan, bizning xotinni olib ko‘raylik.
Bozordan apelsin oladigan bo‘lsa, ikki xilini tanlaydi.
Biri yaxshisi-yu, biri yomon. Eng pachoq, eng arzón
apelsinni ataylab xizmatkorlarg oladi. Ularga shunisi
ham bo‘laverarmish. Ho‘v xotin, bu bema’niligingni
tashla, xizmatkor ham senga o‘xshagan odam, das-
turxon hammaga bitta bo‘lishi kerak, deb kaminangiz
toza nasihat qildi, bo‘lmadi. Xotin kishiga gap uqtirib
bo‘lmas ekan. Bu ishing odamgarchilikdan emas,
desam ham tushunmaydi. H o‘v xotin, sen apelsindan
o‘n qurush' yulib qoladigan bo‘lsang, ro‘zg‘orga ikki
yuz liralik zarar keltirishing mumkin. Chunki shu ar-
zimagan narsa bilan xizmatkorning nafsoniyati og‘riy-
di, oxiri u idish-tovoq yuvayotganida ikki yuz lira tu-
radigan chinni laganni paq etib tashlab yuboradi-da,
qo‘limdan tushib ketdi, deb bahona qiladi. Ming
marta aytdim bu gapni. Qani buning fahmi yetsa...
— Bor, oyingning oldiga jo ‘nalaring! — haydab
berdi dadam bizni.
Hammamiz toza zerikdik. Bolalarning qiy-chuvi
joniga tegdi shekilli, mehmon ayollardan biri:
— Bola-chaqa bilan bir joyga hecham borish kerak
emas... Quloqni qoqib, qo‘lga berishadi, — dedi
yonidagi juvonga engashib.
Dadam:
1 Qurush — mayda pul. Bir lira yuz qurushdan iborat.
(Tarj.)
— Ketaylik endi, bas, — deb shipshigan edi, oyim
ko‘nmadi.
— Birpas o‘tiraylik... Darrov ketsak ayb bo‘ladi.
— Kaminangiz yo'qsil bolalarga qo‘ldan kelgancha
yordam berib keladi, — dedi u dadamga qarab. — Har
bayramda quruq qo‘ymayman... Buni qarang, shuni
ham yozib chiqishibdi-ya...
Yosh bolalami bir joyga to‘plashdi. Atamanga
taqdim etilgan sovg'a-salomalami stolga terib qo'yish-
di. Xona dimiqib ketgan ekan, derazani ochib yubo-
rishdi. Metin ikkimiz rosa terlagan ekanmiz, derazaga
yaqinroq kelib turdik. Birpasda tumov bo‘ldik. Zotil-
jam shu yerdan boshlandi.
Dadam mezbonlardan ketishga ruxsat so‘ragan edi,
Atamanning otasi javob bermadi.
— Bu qanaqasi? Ovqat pishsin, bir-ikki qadahdan
otaylik, keyin ketarsizlar.
Dadam zarur ishi borligini aytib, uzr so‘radi.
Ko‘chaga chiqdik.
— Ayb menda, kechirasan,— dedi oyim dadam-
ning xunobi oshganini ko‘rib.— Bunaqa bo‘lishini
bilmovdim. Oyisi hadeb chaqiraverganidan keyin va’-
da berib qo‘ygan edim. Nima qilay gapini qaytarol-
madim...
Ertasi kuni isitmam o'ttiz to‘qqizga chiqdi.
Xatingda Hikmatning holi keyin nima kechdi, deb
so‘ragan ekansan. Hikmat bir haftadan beri maktabda
ko‘rinmaydi. Bechoraga nima bo‘ldiykin, bilmayman.
Birortamiz ham uyini bilmas ekanmiz. Uning boshiga
tushgan kulfat menga qattiq ta’sir qildi. Shunga ko'ra
bu haqda xatning oxirida yozyapman.
Menga o‘xshab sen ham kechikib javob yozmas-
san, deb umid qilaman.
| 