Zaynab Yolqir.
Zukkolar musobaqasi
Istanbul, 30-yanvar, 1964-yil.
Zaynab!
Xatingni oldim. Sen hikoya qilib bergan majlis
xuddi kinolentaga o'xshab ko‘z o'ngimda jonlanib
ketdi. Dadam ota-onalar majlisiga hecham bormaydi.
Ba’zi kunlari ishi ko‘payib ketsa, yarim kechada qay-
tadi. Dadam faqat yakshanba kuni biz bilan birga
bo‘ladi. Butun ro‘zg‘or tashvishi onamning yelkasida.
Majlisga borishga, ochig‘i, qo‘li tegmaydi.
Senga aytadigan bir xushxabarim bor — zukkolar
musobaqasida uloqni bizning donishmand ilib ketdi.
Gapimga tushunmagan bo'lsang kerak. Donish
mand kim, bilasanmi? Singlim Fato‘sh. 0 ‘tgan yak
shanba kuni oltita zukko bola o‘zaro musobaqa
o‘tkazishdi. To‘g‘rirog‘i, ularni bir-biriga kattalar
cho‘qishtirdi. Shu musobaqada birinchi o ‘rinni
o‘zimizning Fato‘sh oldi. Haloli ham shu.
Mening ikkita amakim bor. Katta amakim bir
o‘g‘il-u bir qiz, kichigi esa bir o‘g‘il ko‘rgan. 0 ‘sha
yakshanba kuni amakimlar uy ichi bilan biznikiga ke-
lishdi. Dadam bir injener o‘rtog‘ini ham chaqirgan
ekan. Keyin qo‘shnimiz chiqdi. Bular ham arzan-
dalarini olib kelishibdi. Xullas, uyimizda olti bola jam
bo‘ldi.
Katta amakimning qiziq bir odati bor: kimni
ko‘rsa, shunga o‘g‘il-qizini maqtaydi, juda miyasi
o‘tkir, balo bola bo‘lishgan, deb keriladi. Har gal
ulaming yangi-yangi qilmishlarini gapirib beradi.
—
Tunov kuni kichigi nima hunar ko‘rsatdi deng?
Og‘zim ochilib qolibdi. Xudo haqqi, birov eshitsa
ishonmaydi.
Katta amakim nuqul gapni shundan boshlaydi.
Kenjatoyning qilgan ishi shu bo‘ptiki, amakim
kechqurun uyga kelishi bilan yugurib borib shippagini
olib kelibdi.
1 1 0
— Mushtday bolaning shunga aqli yetganiga hay-
ronman. Tavba, deb yoqamni ushlayman. Shippak
kiyishimni bilganini qarang... Voy farosatingdan o‘rgi-
lay-ey... G ‘uj-g‘uj miya ekan buning boshi.
Shippakka farosati yetgan bu zukko bola necha
yoshda, bilasanmi?
H o‘kizday bo‘lib qolgan, Fato'shdan bir yosh
katta.
Injener gapni ilib ketdi.
— Shu zamonning bolalari juda o‘tkir bo‘lib ket-
gan. Bizning qizcha ham shunday. Hali yettiga
to‘lgani yo‘g‘u fransuzchani bidirlab gapiradi.
— Yopiray! Alomat-ku!
— Balli, juda alomat qiz! Fransuzchani qotirib
tashlaydi.
Katta amakim gap oqimini yana o‘g‘liga burdi:
— Kenjamiz juda o‘tkir bo‘lgan-da, ko‘z teg-
masin. Opasini bosib tushadi. Opasiyam lekin chakki
emas. Ikkoviyam baloyi azim... Qaysi kuniyam uyga
kechroq qaytgan edim, oyisi o‘g‘ilchadan nolib gapir-
di. Hech so‘zimga kirmayapti, katta bo‘lib kuchim
yetmay qoldi, ko‘chadan beri kelmaydi, o‘zing cha-
qirib kelmasang bo‘lmaydi, deb qoldi. Borsam, ko‘-
cha changitib koptok o‘ynayotgan ekan. Terlab ketib-
di, hammayog‘i chang-to‘zon. Uyga kir, desam una-
maydi. Z o ‘rlab olib ketmoqchi bo‘ldim. Yaqinroq
borgan edim, biram tiraqaylab qochdiki... Quvib
yetolmadim. Bir qarich bolaning shunchalik tez
chopishini ko‘rib hayron qoldim. Toza antiqa chiqdi-
da bu o‘g‘il.
— Mening qizimni aytmaysizmi... Shunaqayam
aqlli bo‘lganki...
Qo‘shnimiz endi qizini ta’riflamoqchi bo‘lib tur-
gan edi, katta amakim fursatni qo‘ldan chiqargisi kel-
madi.
— Kechirasiz, gapingizni oldim... Keyin orqasidan
rosa yugurdim. Yetolmadim. «Uyga yur, bo‘lmasa
1 1 1
kaltak yeysan», deb oxiri dag‘dag‘a qilishga majbur
bo‘ldim. «Nima, siz oyimmisiz, meni tuqqanmisiz?
Ishingiz bo‘lmasin», desa bo‘ladimi! Bu xumpaming
gapidagi mantiqqa qarang! 0 ‘zi zo‘r-da, zo‘r... Katta
odamning aqliga kelmaydi bu gap...
Amakim gap orasida o‘qtin-o‘qtin o‘g‘ilchasiga
qarab, mamnun jilmayib qo'yadi. Buni ko‘rib, boshqa
mehmonlar ham noiloj kulgan bo‘ladi.
— Umri bilan bergan bo'lsin. Qoyil, o‘g‘ilchangiz
juda aqlli bola ekan, — dedi injener.
Buni eshitib amakim yana erib ketdi.
— Nimasini aytasiz, afandim. Shaytonga dars
beradi bu xumpar. Hatto uyda kim qaysi ishga qodir
ekanini ham biladi...
Bu bola menga qarindosh. 0 ‘zi mendan bir yarim
yosh kichik. Durust bola. Ammo uning dadasiga
ma’qul tushgan qiliqlari o‘taketgan tarbiyasizlikning
o‘zi. Men shundoq deb o‘ylayman.
Gapi chala qolgan qo‘shnimiz kelgan joyidan
boshlab yubordi.
— Qizchamiz hozirdanoq rassom bo‘lib qolgan.
Chizgan rasmlarini ko'rsangiz, havasingiz keladi. Juda
antiqa.
— Qizimning qo‘li gui, ishqilib yomon ko'zdan
asrasin, — qo'shib qo‘ydi onasi.
Navbat kichik amakimga tegdi.
— Shu zamonning bolalari juda o‘tkir bo‘lib
ketyapti-da. Hammasi bir-biridan o'taman deydi. Shu
bizning o‘g‘ilcha deng...
Bilsak, amakimning o‘g‘ilchasi juda xushovoz
ekan.
— Bizning Fato‘shimiz raqqosa bo‘ladiganga
o'xshaydi, — dedi dadam ham gapga qo'shilib. —
Tvist degan bir o‘yin bor ekan. Shuni biram boplab
tashlaydiki, asti qo‘yaverasiz.
— Qizimni yallachi qilmayman, keragi yo‘q, —
e’tiroz qildi oyim.
112
— Xomlik qilma, xotin. Raqqosa boshqa, yallachi
boshqa. Farqi bor. Qizimiz yallachi emas, raqqosa
bo‘ladi.
— Baribir begonaning oldida yechinib o‘ynaydi-
da, xohlamayman buni!
Shu gaplami eshitib o'tirib, miyamga g‘alati bir
fikr keldi. Aytaylik, o‘tirganlardan biri yana o‘g‘ilcha-
sini maqtab ketadi. « 0 ‘g‘lim tushmagur endi yigirma-
ga chiqdi. Tunov kuni onasini emib o'tirganida menga
qarab: «Dada, menga xotin olib bering!» deb qolsa
bo‘ladimi. Yo tavba! Shu yoshda bolaning tili chiq-
qanini ko‘rganmisiz?! Voy zamonangdan o ‘rgilay
shunqorlar-ey!» Buni eshitib, hamma yoqa ushlaydi.
Shu narsaning bo‘lishi mumkinmi? Albatta mumkin.
Boyagi gaplami aytgan odamlarning shunga aqli yet-
masmidi?
Qaysi bir kuni qo‘shnimiz yangi gap topib keldi.
Bir yarim yashar bolasi atak-chechak qilayotgan
emish. Oyimga shuni quvona-quvona gapirdi. Men
hayron bo'ldim. Nima, bir yarim yashar bola yurmas-
dan uchishi kerak ekanmi?
Yosh bola nima hunar ko‘rsatsa, hammasiga
ajablanaverishar ekan-da. Qiziq, go‘dakning tili
chiqqanigayam hayron bo‘lishadi. Bola degan odamga
o'xshab gapirmay, bo‘riga o‘xshab uvillashi kerak
ekanmi?! Tavba.
Miyasi butun bolalar birpasda uyimizni boshga
ko‘tarib, to‘s-to‘polonini chiqarib yuborishdi.
Boyagi injeneming Toriq degan o‘g‘li bor. Kap-
katta bola, o‘rta maktabning ikkinchi sinfida o‘qiydi.
Injener shu o‘g‘lidan gap ochdi.
— Yoshligida Toirq juda ajoyib bola edi.
Nimagadir keyin o‘zgarib qoldi.
— Qani, qani, nimasi ajoyib edi? — qiziqib so‘radi
kichik amakim.
Injeneming o‘g‘li ham shu yerda. Otasi gapiryapti-
yu, men unga razm solaman: turqi sovuq, so'tak bir
bola, xolos.
----------------------- tun
Toriqni onasi chaqirib qoldi. Uning uch-to‘rt
marta ovozi eshitilgan bo‘lsayam, Toriq miq etmay
o‘tiraverdi. Oxiri derazani ochib o‘shqirdi:
— Ha! Nima deysan?
Ota-onalar o‘z farzandlari nimalarga qodir ekanini
bir ko‘rsatib qo‘yishmoqchi edi. Hamma shu fursatni
sabrsizlik bilan kutardi. Oxiri katta amakining sabri
chidamadi. U besh yashar qizini imlab chaqirdi.
— Qani, qizim, amakilaringga ashula aytib berchi.
Maza qilib bir eshitsin.
Qizcha jilpanglab, noz qildi.
— E-e...
— Bo‘la qol, oppoq qizim.
— Aytgim kelmayapti.
— Aka-singilning muzikaga juda ixlosi baland, —
qistirib o‘tdi kelin oyim. — Kuyni darrov ilib olisha-
di. Pianino chalganda qo‘llari biram kelishib turadiki.
Pianino bo‘lganda o‘g‘lim boshlab menzurka chalib
berardi-ya.
— Menzurka emas, mazurka, xonim, — dedi
amakim uni tuzatmoqchi bo‘lib.
— Menzurkami, manzurkami — hammasi bir go‘r
emasmi... Yoshligimda men ham muzika shaydosi
edim, ikkovi menga tortgan.
Qizlarini yana qistab ketishdi.
— Bo‘l endi, qizim. Aytmasang hay olib bermay-
man.
— Obermasangiz obermang.
Navbat poraga keldi.
— Ashula aytib bersang, bitta shokolad beraman.
— Nimani aytay?
— «Beyo‘g‘lining qizlari»ni.
Amakim tunuka choynakni olib, qopqog'ini tiqil-
latdi. Kelinoyim barmoq shiqillatdi. Nihoyat, chiyilla-
gan bir ovoz eshitildi. Qo'shiq boshlandi.
| 