Ahm ad Tarbay.
Yolg‘on gapirma
Anqara, 16-mart, 1964-yil.
Ahmad!
26-fevralda yuborgan xatingga kechikib javob qay-
tarayotganim uchun uzr. Bilasanmi, biz hozir 23-
aprelda1 bo‘ladigan kechaga tayyorgarlik ko'ryapmiz.
Menga ko‘p narsani yuklab qo'yishgan. Bir tomon-
dan, shu kechaning tashvishi, ikkinchi tomondan,
darslar ham ko'payib ketdi. Xullas, senga o‘z vaqtida
javob yozolmadim. Lekin Husaynga ikki enlik xat
yubordim. Husaynning boshiga tushgan kulfatni eshi-
' 23-aprel — Turkiya mustaqilligi kuni.
Q U ]------------------------------------------
tib, qattiq qayg'urdim, buni sen orqali bilganimni ayt-
masdan, ko'nglini ko‘tarib qo‘ydim.
Senga javob yozishga vaqt topolmay yurgan
kezlarim qiziq-qiziq gaplar bo‘lib o‘tdi. Shulardan
birini senga gapirib beray. 0 ‘zi Metinga taalluqli
narsa.
Metinning goh-gohda dadamga yolg‘on gapirib
qo‘yadigan odati bor. Dadam buni sezib qolsa juda
jahli chiqib ketadi. Keyin esa uni yoniga olib, qattiq
nasihat qiladi.
— Nim a qilsang qilgin-u, lekin yolg‘on gapirma-
gin, o‘g‘lim, — deydi dadam bunday paytlarda. —
Yolg‘onning urug‘i serob bo‘ladi. Arzimagan narsada
aldasang, buni yashirish kattaroq yolg‘onni o‘ylab
topishga majbur bo‘lasan. Innaykeyin, sirim oshkor
bo‘lmasin deb bundan ham kattaroq yolg‘onni ish-
latasan. Mayda yolg‘ondan hamisha katta yolg‘on
kelib chiqadi. Shuning uchun zinhor yolg‘on gapirma,
hamisha rostgo'y bo‘l!
Dadam shunday deb aytadi-yu, lekin Metinni yol-
g‘on gapirishga o‘zi majbur qiladi. Nega deganda
Metinning pashshadek gunohi dadamga tuyadek
bo‘lib ko‘rinadi. Ukam bechora keyin rosa so‘kish
eshitadi. Shuning uchun ham u yolg‘on ishlatib,
dadamning do‘q-po‘pisasidan qutulsam deydi. Lekin
baribir oxiri sir ochilib, rosa gap eshitadi-ya...
— Dadamga nima deb bahona qilsamikin? — deb
qoldi bir kuni Metin menga termulib.
Xabarim bor, bir necha kundan beri dadam
Metinga bugun albatta sochingni oldirib kel, deb
tayinlaydi. Metin bo‘lsa o‘yin bilan ovora bo‘lib,
nuqul buni esidan chiqaradi. 0 ‘sha kuni ertalab ishga
ketayotib, dadam:
— Ishdan qaytgunimcha sochingni oldirib kel,
bo‘Imasa xafa qilaman, — deb Metinni qattiq koyib
bergan edi.
143
— To‘g‘risini ayt, vaqtim bo‘lmadi, de. Yolg‘on
gapirsang baribir mising chiqadi, — deb maslahat
berdim.
— To‘g‘risini aytsam, dadam urishib beradilar...
Bergan pulingizni yo‘qotib qo‘ydim, deb aytay-
mi-a?
— Esing bormi o‘zi? Bir martayam shunaqa deb
qo‘lga tushgan eding-ku. Yo‘qotdim degan puling
yoningdan chiquvdi.
— Kitob oldim, desammikan-a?
— Rostini aytaver yaxshisi.
— Yoki sartaroshxonada odam ko‘p ekan, navbat
tegmadi, deb aytaymi?
Topgan bahonalariga o‘zining ham ko‘ngli to‘l-
madi.
Dadamning Ziyobey degan oshnasi bor. 0 ‘sha
kuni kechqurun shu kishi xotini bilan mehmonga
kelib qolishdi. Dadamni anchadan beri ko‘rmagan
ekan, sog‘inib kelibdi. Ammo kech kirib, qorong‘i
tushdi hamki, dadamdan darak bo‘lmadi.
— Birpas o‘tiringlar, hali zamon kelib qoladi, —
deb oyim mehmonlami gapga solib o‘tirdi. Ammo
dadamdan darak bo‘lavermagach, oyimning o‘zi
g‘ulg‘ulaga tushdi.
— Bunaqa odati yo‘q edi. Namuncha kech
qoldiykin-a?
— Kim biladi, balki ish-pishi chiqib qolgandir, —
dedi Ziyobey oyimni tinchitib.
— Hayronman, ishi chiqsa xabar qilguvchi edi.
Metin ikkovimiz ovqatni yedik. Yana ancha vaqt
o‘tdi. Metin ham o‘miga kirib yotdi. Mehmonlar
endi ketamiz deb turishgan edi, birdan eshik taqillab
qoldi.
— Ana, keldi! — dedi oyim sapchib o'midan turib.
— Biz bekinib olamiz, ko‘rib hayron bo‘ladi, —
deganicha mehmonlar yugurib narigi xonaga kirib
olishdi. Oyim borib eshikni ochdi.
144
— Qayerda yuribsan? Tinchlikmi o‘zi? Rosa
xavotir oldik-ku.
— Ziyobey kasal ekan. Ko‘rib kelyapman, — dedi
dabdurustdan dadam.
— Shundaymi? Namuncha qolib ketding bo‘l-
masa?
— Og‘ir yotgan ekan. Oldida birpas o‘tirdim.
— Voy boyoqish-ey! Ishqilib sog‘ayib ketsin-da!
Dadam yana bir nima demoqchi bo‘lib endi og‘iz
juftlagan ham ediki, qo‘shni xonadan chiqib kelayot-
gan Ziyobey bilan xotiniga ko‘zi tushdi. Dadam nima
deyishini bilolmay qoldi. Oxiri:
— Iya-iya-iya... 0 ‘zlari ham shu yerda ekanlar-
da! — deb yubordi.
— Senga bir kutilmagan sovg‘a tayyorlab qo‘y-
moqchi bo‘luvdik!
— Chindan ham bu kutilmagan sovg‘a bo‘ldi, —
dedi oyim jilmayib.
Hammalari dasturxonga o‘tirishdi.
— Metin uxlab qoldimi? — so'radi dadam saldan
keyin.
— Ha, uxlab qoldi, — dedim shosha-pisha. —
0 ‘ziyam bahona topaman deb rosa charchadi. Sochini
bugun ham oldirgani yo‘q. Esidan chiqibdi. To‘g‘risi-
ni aytsam, urushib beradilar, deb sizga yolg‘on gapir-
moqchi bo'lib turgan edi.
Dadam o‘shqirib berdi.
— Bemahalda nima qilib yuribsan? Bor, joyingga
yot!
Xullas, Metin ertangi jazodan qutilib qoldi.
Ahmad, tez-tez xat yozib tur. Yaxshi tilaklarimni
qabul qilgaysan.
| 