Zaynab Yolqir.
Uy qaysi holatda
Istanbul, 26-fevrai, 1964-yil.
Jigarim Zaynab!
12-fevralda ichiga rasm solib yuborgan xating
uchun katta rahmat.
Sinfmgda bo'lib o‘tgan ko‘ngilsiz voqeadan qattiq
ranjibsan. Ha, haqlisan. 0 ‘rtog‘ingga yaxshilik qila-
man deb o‘zing yomonotliq bo‘libsan. Murodni
eslasam, boyoqishga ham achinaman, ham qilgan ishi
uchun undan o‘pkalayman.
Sinfimizdagi Husaynni taniysan-a? Murodga o‘x-
shab Husayn ham yaqinda toza kulgi bo‘ldi. Ammo u
aybini birovga to‘nkagani yo‘q. Chunki mard bola u.
Ilgari senga ham yozgan edim. Bir kuni joy talashib
daraxtdan yiqilib tushganida kim uni itarib yuborgani-
ni hech kimga aytmagan edi.
Sen Istanbulda o‘qib yurganingda Husaynlaming
uyiga hech borganmiding? Torgina kulbada turishadi.
Uylarini ko‘rmagan boísang ham, turmushlari juda
nochor ekanini bilsang kerak. Men ulamikiga har
zamonda borib turaman, shuning uchun uylaridagi
ahvoldan yaxshi xabardorman. Katalakka o‘xshagan
ikkita kichkina xonada yetti jon turishadi. Shu joy
tanqisligi sababmi yoki qattiq muhtojlikdanmi,
ishqilib, uylarida hecham halovat yo‘q. Menga o‘zini
yaqin tutib, Husayn ba’zan oiladagi nochorlikdan has-
rat qilib gapiradi. Bechoraning holiga achinaman.
Ayrim kunlari maktabga qovog‘i shishib, ko‘zi
qizargan holda keladi. Bilamanki, o‘sha kuni uyda
yana janjal bo‘lgan. Husayn ko‘pam ochilib-sochilib
yurmaydi, ammo odamovi ham emas.
Yaqinda Husayn maktabga yana ikki qovog‘i
shishib keldi. Yig‘laganini birovga sezdirmaslik uchun
jimgina joyiga borib o‘tirdi, hech kim bilan gaplash-
madi ham. Shu orada qo‘ng‘iroq chalinib, dars bosh-
lanib ketdi.
139
Til darsi edi. 0 ‘qituvchi otlaming kelishiklarda
turlanishini tushuntirib berdi. Kelishiklami yodlab
ham oldik; bosh kelishik, qaratqich, tushum, o‘rin-pat
va chiqish kelishiklari.
Kelishiklami yaxshilab tushuntirib bergach, o‘qi-
tuvchi Damirni turg‘izib, «Oltin derazali uy» hiko-
yasini o'qishga buyurdi. Ushbu hikoyani o‘zing ham
bilsang kerak. Qisqacha mazmuni shunday. Bir
o‘rmon bo‘larkan. Shu o‘rmon ichidagi kichkinagina
kulbada chol-kampir turisharkan. Ulaming bitta qizi
bo‘larkan. Juda kambag‘al bo‘lib, qo‘l uchida kun
ko‘risharkan. Har kuni qizcha kechki payt ostonaga
chiqib qarasa, uzoqdan bir uy ko‘rinib turarkan.
Uyning derazalari oltinday tovlanib, juda chiroyli
ko‘rinarkan. Qizchaning shunday ajoyib uyga havasi
kelibdi, nima bo'lsayam uni bir ko‘rmoqchi bo‘libdi.
Kunlardan bir kuni uyidan chiqib, o‘sha tomonga
qarab yuraveribdi. Yo‘l yuribdi, yo‘l yursayam mo‘l
yuribdi, oxiri o‘sha joyga yetib boribdi. Lekin shu
payt to‘satdan atrofga qorong‘i tushibdi. Qizcha
o‘rmon ichida uxlab qolibdi. Bir mahal uyg‘onib
qarasa, o‘zi kelgan tomonda yana bir uy charaqlab
yotganmish. Uning ham oynalari xuddi oltinga
o‘xshab yalt-yalt etib turganmish. Qizcha oldiniga
hayron bo‘libdi, ke-yin bu uy o‘zlariniki ekanini,
oftob nuri tushib, shunaqa yaraqlab turganini tushu-
nibdi.
Damir hikoyani o‘qib bo‘ldi:
—
Qani, qissadan hissa nima? — so‘radi o'qituv-
chi. Bizni kutmay, o‘zi javob berdi: — Har kim o‘z
turmushidan nolimasligi kerak. Hikoyadagi qizchaga
o‘xshab, biz ham ko‘pincha o'zimiz yashab turgan
hayotning qadriga yetmaymiz. Undan sal uzoqlashgan
taqdirdagina o‘zimiz qanchalik baxtli, turmushimiz
qanchalik soz ekanini anglab yetamiz. Demak, kim
qanday uyda yashayotgana bo‘lsa, uning uchun eng
soz uy o‘sha.
Shundan keyin u hikoyadan bir jumlani o‘qib
berdi. Ichida «uy» degan so‘z bor ekan.
— Qani Husayn, sen ayt-chi, shu jumlada «uy»
so‘zi qaysi kelishikda kelgan?
Orqa partada o‘z yog‘iga o‘zi qovurilib o'tirgan
Husayn o‘qituvchining gapini eshitmadi. 0 ‘mi-
dan turishga turdi-yu, lekin churq etib og‘iz och-
madi.
— Uy qaysi kelishikda, Husayn?
Husayn endi savolni eshitdi, ammo boshqacha
tushundi.
— Yaxshi deb bo‘lmaydi, afandim, — dedi u
o‘ksinib. 0 ‘qituvchi tayoqdek qotib qoldi.
— Nima deyapsan o‘zing? Men sendan «uy»ni
so'rayapman?
Bolalaming oldida ahvolidan nolib, kalaka bo‘lish-
ni istamagan Husayn:
— Yaxshi emas, afandim, — dedi o‘pkasi to‘lib.
— Nega endi yaxshi emas?
— Hech qachon yaxshi bo‘lmagan... Hozir ilga-
rigidan ham battar.
Husayn nima demoqchi bo'lganini yolg‘iz men
tushunib turibman. Bolalar bo‘lsa nima gapligiga
tushunmay kulib yotishibdi.
— Nimaga battar bo‘larkan?
Husaynning tomog‘iga bir narsa qadalganday,
ovozi titrab ketdi.
— Chunki... chunki uyning egasi bizni ko‘chaga
haydayapti. Ijara haqini berolmovdik.
Sinfda kulgi ko'tarildi. Husayn joyiga o‘tirib, ikki
qo‘li bilan boshini changallab oldi.
0 ‘qituvchi jumlani yana qaytarib o‘qidi: «Qizcha
uzoqdan oltin derazali uyni ko‘rdi».
— Qani, Damir, sen javob ber. Shu jumlada uy
qaysi kelishikda?
— Tushumda, afandim.
— Xo‘sh, qaysida ekan?
Bu gal ham Husayn tushunmadi. Damiming javo-
bini o'zicha yo‘ydi.
— Tushida ekan, afandim.
Yana kulgi bo‘ldi. Husayn tushum kelishigini «tu-
shim» deb eshitgan edi.
Husaynning ko‘nglidan nima kechayotganini o‘qi-
tuvchi juda kech fahmladi. Keyin mavzuni o‘zgar-
tirishga majbur bo‘ldi.
— Kim qayerda yashayotgan bo‘lsa, shunga shukur
qilishi kerak. Biz qaysi uyda turgan bo‘lsak, o‘sha uy
biz uchun hisoblanadi.
Kechqurun maktabdan qaytishimizda Husaynni
yupatib keldim.
Anqarada ob-havo qalay? Bizda yana sovuq turdi.
Kecha ozroq qor yog‘gan edi, darrov erib ketdi. Biz
turgan uyning holati chakki emas-u, lekin men noro-
ziman — zaldagi katta pechka men yotgan xonani
yaxshi isitmaydi. Xo‘sh, sizlamiki qalay?
Xatingni kutaman, Zaynab.
Seni bir umr esdan chiqarmaydigan o‘rtog‘ing:
| 