35
Keling, uni takrorlaymiz va bilganlarimizni bilmaganlarimizdan ajratamiz. Biz
nimani bilamiz? Bolalar: «Chap
tomonda ikkita, o'ng tomonda esa 2 ta ayiqcha
bor», — deb javob beradilar. «Buni biz bilamiz. Bu masalaning sharti»,—deb
tushuntiradi tarbiyachi. — Masalada nima so'ralyapti? Bolalar: «Stolda hammasi
bo'lib nechta ayiqcha borligi?»—deb javob beradilar. «Biz buni bilmaymiz. Biz mana
shuni aniqlashimiz kerak. Har bir masalaning o'z sharti va savoli bor.
Bizning
masalamizda qanday sonlar haqida gapirilyapti? Siz qanday savol qo'ydingiz?
Masalamizni takrorlaymiz».
Tarbiyachi bolalardan biriga masala shartini takrorlashni, boshqasiga savol
qo'yishni taklif etadi. Masala qanday ikki qismdan tuzilganligi aniqlanadi. Ular shu
usulda 2—3 ta masala tuzadilar.
Bolalar ko'rsatma materialsiz masalalar tuzishni o'rganib
olganlaridan keyin,
masala tuzilishi haqidagi bilimlarini mustahkamlash uchun uni hikoya va topishmoq
bilan ongli ravishda taqqoslash foydalidir.
Masalani topishmoqlar bilan taqqoslash yaxshidir. Sonlar, ko'rsatilgan
topishmoqlar tanlab olinadi. «Bittasi gapiradi, ikkitasi tomosha qiladi, yana ikkitasi
esa eshitadi» (og'iz, ko'z, quloqlar). «Bir tom ostida to'rt og'ayni yashaydi» (stol)
va hokazo.
Tarbiyachi bolalar bilan birgalikda bu yerda qanday savollar berish
mumkinligini muhokama qiladi: «Bu nima? Stolning nechta oyog'i bor?» va
hokazo. Topishmoqda qanday narsa haqida gap borishini topish kerak. Masalada
esa miqdorni, necha soni hosil bo'lishini yoki nechta narsa qolishini bilish kerak.
Masalani topishmoq bilan solishtirish masala savolining
arifmetik mazmunini
ta'kidlash imkonini beradi. Bolalarni masalani hikoya, topishmoqdan farq qilishga
yordam beruvchi umumiy usullardan foydalanishga o'rgatish foydalidir. Matnni
quyidagi reja asosida tahlil qilish mumkin. «Bu yerda sonlar bormi? Bu yerda nechta
son bor?».
Mashg'ulot oxirida bolalarga topishmoq, hikoya
va masalani qaytadan tuzish
uchun nima qilish kerakligini o'ylash taklif etiladi.
36
O'rgatishning bu bosqichida birinchi mashg'ulotda bolalar qo'shishga, keyinroq
esa qo'shish hamda ayirishga oid masalalarni yechadilar, qo'shish va ayirishga oid
masalalar ketma-ket tuziladi. Javobni sonlar o'rtasidagi bog'lanishdan va
munosabatlarni tushunchaga asoslanib topadilar.
Rasmga qarab bolalar mustaqil masala tuzishga o'rgatiladi. Rasmga qarab
masala tuzing
