31
ko`nikmalariga ularning tayyorligiga e`tibor berish lozim.
Tarbiyachi o`z nutqiga alohida e`tibor berishi kerak. Maxsus terminlarni
to`g’ri qo`llay bilish katta ahamiyatga ega. Masalan: son va raqam tushunchalarini
aralashtirib yubormaslik kerak. "qaysi son katta, qaysinisi kichik" deb so`raladi
(qaysi raqam katta" - deyish mumkin emas).
SHartli o`lchovlardan foydalanishda "Bu erda necha o`lchov" emas, "Necha
o`lchovni qo`yib olishga teng" - deyish kerak. Metodik ko`rsatmalarda
uchraydigan ayrim maxsus terminlarni ("klassifikatsiya", sonlarning miqdoriy
tarkibi) tarbiyachi bolalarga tushintirishda ishlatmasligi,
tarbiyachining nutqi
bolalarga tushunarli bo`lishi, tushuntirish hissi mazmunli, ifodali bo`lishi kerak.
Mashg’ulotda hamma bolalarning aktiv ishtirok etishlariga erishish maqsadida
harbir bolaning oldida tarqatma materiallar bilan bir qatorda signalli kartochkalar
bo`lishi tavsiya etiladi. Agar o`rtog’ining javobi to’g’ri bo`lsa, yashil kartochka,
noto’g’ri bo`lsa qizil kartochka, o`rtoqining javobi uni qoniqtirmasa (o`rtog’ining
javobini to`ldirmoqchi bo`lsa) ko`k kartochkani ko`rsatishlari lozim.
Bunda
hamma bolalar o`rtoqlarining javoblarini diqqat bilan eshitishga harakat qiladilar,
intizom ham buzilmaydi. ("Men javob beray", "noto’g’ri" degan qichqiriqlar
bo`lmaydi). Tayyorlov gruppasida ishni tayyorlashdan boshlash lozim. Tarbiyachi
bolalarni 40 gacha sanashga o`rgatishni davom ettiradi, harbir sonni tegishli raqam
bilan ifodalashga, harbir sonning qatordagi o`rnini aniqlashga,
harbir son
qaysisondan keyin va qaysisondan oldin aytilishi, miqdoriy va tartib sonlarni farq
qilishga, son elementlarining katta kichikligiga, yaqin-uzoq masofasiga,
joylanishiga bog’liq emasligini o`rgatadi. SHunday qilib natural son qatori
haqidagi muhim vazifa hal qilindi. Sanash, sanab ajratishda bolalar o’yinchoqlarni,
predmetlarni, geometrik figuralarni, tovushlarni, harakatlarni sanaydilar. Sanashni
mashq qilishda bolalar predmetlarni sanab tushirib qoldirilishi
yoki predmetni bir
necha marta qayta sanamasligi kerakligini tushunib oladilar. Son sanash
yo`nalishiga bog’liq emasligini, sanashda miqdor va tartib sondan foydalanish
mumkinligini tushunadilar. To`plamlarni sanash orqali va bir-birining tagiga
32
qo`yib taqqoslash orqali aniqlash mumkinligini ko`radilar (masalan, yuqori qatorda
6 ta olma, pastki qatorda 7 ta nok bor. Ularni
son shakli va raqam bilan
belgilanadi). Bu tushunchalar o`yinlarda mustahkamlanadi: "Adashma", "Xatoni
tuzat", "Nimaning urni o`zgardi?", Tovushlarni sanaydilar va uni sonli shakl raqam
bilan ko`rsatadilar. Ayniqsa, 10 sonini raqam bilan yozishda alohida e`tibor berish
kerak. Buning uchun "0" ni tushintirish kerak. Flaneregrafga 10 ta kvadrat
qo`yiladi, birma - bir kvadratlarni olib qo`yib nechta qoldi, - deb so`rab turiladi,
oxirgi kvadratni olib qo`ygach, bolalar "1 ta ham kvadrat qolmadi" - deyishadi.
Bitta ham qolmaganligini "0" bilan belgilanadi. "0" sonini 1 sonidan nechta kam,
qo`shuv 1 soni "0" sonidan nechta ko`p? - deb so`raladi. Buni aniqlab "0" sonining
qatordagi o`rnini tushunadilar.
Qo'shish va ayirishga o'rgatish — birinchi sinfda matematika o'qitishning
asoslaridan biridir. Bolalar bog'chasida asosiy tayyorlov ishlari olib boriladi. Bolalar
arifmetik masalalarni yechib hisoblash malakalarini egallab boradilar. Bu —
arifmetik amallarning ma'nosini tushunishga
hamda unga ongli ravishda
yondashishga, kattaliklar, natija hamda amallar komponenti o'rtasidagi o'zaro
bog'lanishlarni aniqlashga imkon beradi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bir amalli oddiy masalalarni, ya'ni
narsalar ustida ish bajarishdan (qo'shish, ayirish) bevosita kelib chiqadigan
(qo'shdik-ko'paydi, ayirdik- kamaydi) arifmetik masalalarni yechadilar. Bular
yig'indi va qoldiqni topishga qaratilgan masalalardir. Bolalarni
katta songa kichik
sonlarni qo'shish hollari bilan tanishtiriladi: ularni avval 1 sonini qo'shish va
ayirish, keyinroq 2 va 3 sonlarini qo'shish va ayirishga o'rgatib boriladi.
