Birinchi bob bo`yicha xulosa

26 
II BOB 
TAYYORLOV GURUH BOLALARINI ARIFMETIK MASALALAR 
YECHISHGA O’RGATISHNING METODIK ASOSLARI 
II.1. Masalalarni yechishga o'rgatish bosqichlari 
 
Bolalarning matematik tushunchalarini muvaffaqiyatli o'zlashtirishi,
ularning idrokini, ya`ni sensor tuyg'ularini o'stirish bilan bevosita bog'liqdir. 
Umumlashtirish va abstraktlashtirish qobiliyati real predmetlarning
xususiyatlarini aniqlash va shу xususiyatlarga qarab mazkur predmetlarni bir-
biriga taqqoslash va gruppalarga ajratish asosida o'sib boradi. SHuning uchun bola 
maktabga borgunga qadar unda matematik tasavvurlarni shakllantirish uchun 
bolalar bog'chasidagi barcha o'quv-tarbiya ishlari bilan uzviy ravishda bog'lab 
maxsus ish oliб boriladi. 
Matematik bilimlar bolalarga ma`lum sistema va izchillikda berilishi, bunda 
yangi bilim kamroq miqdorda, ya`ni bolalar o'zlashtirib oladigan darajada bo'lishi 
kerak. SHuning uchun ham bir vazifa bir kancha mayda qismlarga bo'linib, ular 
birin ketin o'rganib boriladi. 
Tarbiyachi har bir yosh gruppasining dasturi qanday tuzilganini bilishi 
lozim. Bu unga uz guruhidagi bolalarning matematikaga doir bilim darajalarini 
aniqlash uchungina emas, balki maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda 
boshlang'ich matematik tasavvurlarni o'stirish yuzasidaн olib boriladigan barcha 
ishlar sistemasida har bir mashg'ulotning qanday muhim rol' o'ynashi va o'rin 
egallashini ko'z oldiga keltirish uchun ham imkon beradi. 
Matematik tasavvurlarni shakllantirish yuzasidan olib boriladigan ishning 
asosiy formasi - mashg'ulotdir. 
Dastur vazifalarining ko'pchilik qismi mashg'ulotlarda hal qilinadi. 
Bolalarda ma`lum izchillikda tasavvurlar shakllantiriladi, zarur malaka va 
ko'nikmalar hosil qilinadi. 
Atrofdagi hamma narsani miqdor jihatidan kuzatishlarni uyushtirishga, 

27 
bolalarning o'z faoliyatlarining xilma-xil turlarida matematik mazmundagi bilim va 
ko'nikmalaridan qanday foydalanishlariga katta ahamiyat beriladi. 
Mashg'ulotlarda va kundalik xayotda didaktik o'yinlardan xamda uyin-
mashqlardan keng foydlaniladi. Mashg'ulotlardan tashqari vaqtlarda o'yinlar tashkil 
qilib, bolalarning matematik tasavvurlari mustahkamlanadi, chuqurlashtiriladi va 
kengaytiriladi. Bir qancha hollarda, masalan, joyni bilish ko'nikmasini 
rivojlantirish yuzasidan olib boriladigan ishlarda uyinlar asosiy o'quv vazifasini 
o'taydi. 
Mashg'ulotlarda bolalarning aktiv faoliyati birinchi navbatda yangi material 
ustida ishlashni xamda ilgari o'tilgan materialni takrorlashni birga to'g'ri qo'shib 
olib borish bilan ish turlarini va unи tashkil etish usullarini almashtirib turish bilan 
ya`ni, mashg'ulot strukturasi bilan ta`minlanadi. 
Mashg'ulot tuzilishi dastur vazifalarining hajmi, mazmuni, birga qo'shib olib 
borilishi, tegishli bilim va ko'nikmalarning o'zlashtirilishi darajasi, bolalarning 
yosh xususiyatlari bilan belgilanadi. 
Maktabga borish davriga kelib bolalar to'plam va son, shakl va kattalik 
xaqida o'zaro bog'langan bilimlarni nisbatan ko'proq egallagan, fazoda va vaqtni
mo'ljalga ola bilishni o'rgangan bo'lishlari zarur. 
Tajriba, birinchi sinf bolalarida uchraydigan qiyinchilik, odatda abstrakt 
bilimlarni egallab olish, konkret predmetlar, ularning obrazlari bilan amal 
qilishdan, sonlar va boshka absttrakt tushunchalar bilan bajariladigan amallarga 
o'tish zarurligini ko'rsatadi. 
Bunday o'tish bolaning rivojlangan aqliy faoliyatini talab etadi. 
Bolalar turli matematik bog'lanishli munosabatlarni aniqlash usullarini, 
masalan, to'plam elementlari o'rtasidagi moslikni aniqlash usullarini egallaydilar 
(to'plamdagi elementlarni birma-bir amalda solishtiradilar, kattalik nisbatlarini 
aniqlash uchun ularni ustma-ust, yonma-yon qo'yib kurish usullaridan 
foydalanadilar). 
Ular miqdor nisbatlarini aniqlashda eng aniq usul predmetlarni sanash va 

28 
kattaliklarni o'lchash ekanligini tushuna boshlaydilar. 
Sanash va o'lchash malakalari ularda tobora mustahkam va ongli bo'lib 
boradi. 
Xar qaysi yosh guruhi dasturi ushbu bo'limlardan iborat: 
- 
Miqdor va sanoq. 
- 
Kattalik. 
- 
Geometrik figuralar. 
- 
Fazoda mo'ljal olish. 
- 
Vaqt buyicha orientir (muljal) olish. 
O'quv yilining oxirida katta gurux bolalari quyidagilarni bilishlari kerak: 
- 
narsalarni 10 tagacha sanay olish; 
- 
sanoq va tartib sonlardan to'g'ri foydalanish; 
- 
10 tagacha bo'lgan sonlarni yonma-yon turganlarini (ko'rgazma asosida) 
taqqoslay olish; 
- 
teng bo'lmagan 2 guruh narsalar sonini ikki usul bilan tenglashtira olish (1ta 
narsa qo'shish yoki ayirish usuli bilan); 
- 
0 dan 9 gacha bo'lgan raqamlarni nomi va farqi; 
- 
turli miqdordagi 10 tagacha bulgan narsalarni eni, bo'yi, balandligi, qalinligi, 
ulchami va ular orasidagi munosabatlarni hisobga olgan holda ortib borishi yoki 
kamayib borishi tartibida joylashtirib taqqoslash; 
- 
narsalar shaklini doiraviy, uchrubchak, to'g'ri to'rtburchakli, kvadrat, 
to'rtburchakli, oval ko'rinishdagilarini farqlash; 
- 
qog'oz varag'ida yo'nalishlarini farqlash; 
- 
narsalarning o'ziga yoki boshka narsalarga nisbatan joylashish vaziyati, 
yunalishini so'z bilan ifodalash; 
- 
xafta kunlari ketma-ketligi, sutka kismlari nomlari kabilari. 
Bo'lajak fuqaro shaxsining har tomonlama kamol toptirilishining asoslari 
bola xayotining dastlabki yillarida, maktabgacha bolalikda qo'uyiladi. So'nggi 
yillarning psixologik-pedagogik tadqiqotlari bolada idrok qilinadigan ob`ektlar 

29 
xususiyatlarining analizi va sintezining, kuzatiladigan hodisalarni taqqoslash va 
umumlashtirishlarning, eng sodda bog'lanishlar va ular orasidagi munosabatlarni 
tushunmoqning etarlicha murakkab shakllari tarkib topishi mumkinligini 
ko'rsatmoqda. 
MTMlar dasturida nazarda tutilganidek, matematik tayyorgarlikda bolalarni 
sanoqqa o'rgatish, birinchi o'nlik ichida miqdoriy munosabatlarni rivojlantirish, eng 
sodda arifmetik masalalarni echish va tuziш bilan bir qatorda namoyon qilingan 
to'plamlar ustida amallar bajarishga, shartli ulchovlar bilan o'lchashlar o'tkazishga, 
sochiluvchi va suyuk jismlarning xajmini aniqlashga bolalarning ko'z bilan 
chamalash malakalarini rivojlantirishga ularning geometrik figuralar va 
predmetlarning 
shakli 
haqidagi 
tasavvurlarini 
rivojlantirishga, 
fazoviy 
munosabatlarni tushunishlarini, predmetlarni teng qismlarga bo'lish malakalarini 
shakllantirishga katta ahamiyat beriladi. 
Masalalarning bunday kompleksi matematik rivojlantirishning dasturi bo'lib, 
maktabgacha yoshdagi bolalarning miqdoriy va boshqa munosabatlarni chuqurroq 
tushunishlarini ta`minlaydi va matematik tafakkurning, nutkning istikbolda 
takomillashuviga 
asos 
soladi. 
Bularning 
hammasi 
bolalarning 
aqliy 
rivojlanishlariga va ularni maktabda o'qishlariga muvaffaqiyatli tayyorlashga 
imkoн beradi. 
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim tarbiyasiga qo`yiladigan davlat 
talablarini hayotga joriy etish keng ko`lamli ish bo`lib, u bosqchma-bosqich 
amalga oshiriladi. Talablarda belgilangan ko`rsatkichlarga erishish uchun davlat 
tomonidan zaruriy shart-sharoitlar va imkoniyatlar yaratiladi. Xalq ta`limi vazirligi 
hamda joylardagi ta`lim - tarbiyaga tegishli bo`lgan tashkilotlar va muassasalar 
talablarni hayotga joriy etish yuzasidan o`z faoliyatini maqsadli yo`nalishda olib 
boradilar.
Bolalarning bilim, ko`nikma va malakalari har o`quv yilining 9-kunida 
tayanch dasturda keltirilgan talablar asosida nazorat mashg’ulotlari orqali tekshirib 
boriladi. 6 - 7 yoshdagi bolalarning maktabga tayyorlik darajasi ushbu davlat 

30 
talablari, ko`rsatkichlari asosida o`quvchilarni kasb-hunarga yo`naltirish va 
pedagogik-psixologik tashxis markazi mutaxassislari tomonidan tekshiriladi.
Davlat talablari ko`rsatkichlariga erishish "Bolalarni rivojlantirish va 
maktabga tayyorlash tayanch dasturi" asosida bolalarning ilk va 6 - 7 yoshga 
etgunga qadar amalga oshiriladi. Bolalarning билим, ko`nikma va malakalari har 
o`quv yili yakunida tayanch dasturda keltirilgan talablar asosida nazorat 
mashg’ulotlari orqali tekshirib boriladi. 6-7 yoshli bolalarning maktabga 
tayyorgarlik darajasi ushbу Davlat talablari ko`rsatkichlari asosida tekshiriladi.

Download 0,89 Mb.