33
Ular masala tuzilishini o'rganib, masalaning shart va savollarini aniqlaydilar,
berilgan soniarning muhim ahamiyatga ega ekanligini anglab oladilar. Bundan
tashqari,
ular masalalar yechishni, qo'shish va ayirish amallarini ongli tanlash
hamda ifodalashni, masalada aytilgan narsalar bilan
bajarilgan amallar qanday
miqdoriy o'zgarishlarga olib kelishini tushunib oladilar.
Bolalar masala savoliga to'liq va to'g'ri javob berishga o'rganib boradilar. Bu
davrda sonli material yo birinchi beshlik bilan chegaralanadi, yoki ikkinchi beshlik
ichida 1 ni qo'shadilar yoki ayiradilar.
Ikkinchi bosqichda bolalar qo'shish va ayirish amallarini asosan tanlashgagina
o'rgatilib qolmay, balki 1 talab qo'shish va ayirish usuliaridan to'g'ri foydalanishga
yoki oldin 2 sonini, keyin 3 ni ayirishni o'rgatib boriladi.
Bolalarning masalada berilgan sonlarni ajratib olishni o'rganishlari hamda
kelib chiqadigan miqdor o'zgarishlarning ma'nosini tushunib olishlari uchun
ko'rsatmali ko'rgazmalar zarur.
II.2. Tayyorlov guruh bolalarni masalalar tuzishga o'rgatish
Tarbiyachi birinchi mashg'ulotda bolalarga masala
haqida umumiy tushuncha
berib, amalda shartlar tuzish va unga savollar qo'yishni o'rgatadi.
Dastlab bir-ikkita masalani tarbiyachining o'zi tuzadi, bunda u o'zining
ko'rsatmasiga binoan bolalar bajargan harakatlarni tavsiflaydi: «Akbar stolga 3 ta
qalam qo'ydi. Nilufar yana 1 ta qalam olib kelibdi. Nilufar va Akbar hammasi bo'lib
nechta qalam olib kelishdi?»
Bolalar Nilufar 1 ta qalam olib kelganini, hammasi bo'lib esa 4 ta qalam
bo'lganini, 4 sonining 1 dan ko'pligini tushuntiradilar. Tarbiyachi: «Men
masala
tuzdim, sizlar esa uni yechdinglar. Endi biz masala tuzish va uni yechishni
o'rganamiz», — deydi. Bolalar hozirgina yechgan masalani eslaydilar. Tarbiyachi
bolalarga masalani qanday qilib tuzganini tushuntiradi. «Avval
stol ustiga Akbar
nechta qalam qo'yganini, Nilufar nechta qalam olib kelganini, so'ngra esa Nilufar
34
bilan Akbar nechta qalam olib kelishganini so'zlab berdim. Siz Nilufar bilan Akbar
4 ta qalam olib kelishganini aytdingiz. Masalani yechib, siz savolga to'g'ri javob
berdingiz».
Yana bitta xuddi shunday masala tuzadilar. Masala savoliga to'liq
va aniq javob
berish kerakligini ta'kidlash muhimdir. Agar bola biror narsani o'tkazib yuborsa,
masalan, faqatgina narsaning miqdori haqida gapirsa («4 ta qalam»), u holda
tarbiyachi undan qanday qalamlar haqida so'z borayotganini so'raydi.
1. Quyidagi shakllarni qog'ozni buklash yo'li bilan hosil qiling.
Chinni gullar va lolalar hammasi bo'lib nechta?
Lolalar chinni gullardan nechta kam?
Chinni gullar lolalardan nechta ko'p?