37
berilgan sonlar ko'rgazmali asosda ko'rinib turishi muhimdir.
Birinchi sinf bolalari ko'pincha masalani yechishni bilmaydilar,
chunki ular u
yoki bu harakatni ifodalovchi (sarf qildi, bo'lishib oldi, sovg'a qildi va hokazo)
so'zlarning ma'nosini tushunmaydilar. Shuning uchun maktabda, tayyorlov
guruhida u yoki bu harakatni ifoda etuvchi so'zlarning
mazmunini ochib berishga
alohida e'tibor berish kerak.
Shu maqsadda masala asosiga qanday amaliy harakatlarni kiritish zarurligini
hisobga olish kerak.Bunda qarama-qarshi harakatni: keldik-ketdi,
yaqin kelishdi-
uzoqlashdilar, oldi, berdi, ko'tarishdi-tushirishdi, olib kelishdi-olib ketishdi, uchib
kelishdi-uchib ketishdi nazarda tutuvchi yig'indi va qoldiqni topishga oid
masalalarni taqqoslash maqsadga muvofiqdir.
Ko'rgazmali masalalar. Dastlab bolalarga mavzu mazmuni to'g'risida gapiriladi
hamda berilgan sonlar tasvirlangan rasmlar ko'rsatiladi. Rasm bo'yicha birinchi
masalani tarbiyachining o'zi tuzadi. U bolalarni rasmlarni ko'rib
chiqishga,
berilgan sonlarni hamda miqdoriy munosabatlarning o'zgarishiga olib kelgan
hayotiy harakatlarni ajratib olishga o'rgatadi. Masalan, rasmda 5 ta shar ushlagan
bola tasvirlangan, u 1 ta sharini qizchaga bermoqda. Rasmni ko'rsatayotib, tarbiyachi:
«Bu yerda nima tasvirlangan? Bola nima ushlab turibdi? Unda nechta shar bor? U
nima qilmoqda? Biz nimani bilamiz? Masalaning shartini tuzing.
Nima haqda
so'rash mumkin?»— deb so'raydi.
Dastlab, tarbiyachi bolalarga yo'llanma savollar berib yordamlashadi, keyin esa
faqat masalaning rejasini beradi: «Nima chizilgan? Nechta? Nima o'zgardi?
Ko'payadimi yoki kamaya-dimi?» Keyinchalik bolalar o'zlari mustaqil ravishda
rasmlarni kuzatib, masala tuzadilar.
Masala tuzishda umumiy fon (o'rmon, daryo) kabi vaza, savatcha, archa,
olmalar tasvirlangan rasmlardan ham foydalanish mumkin.
Rasmlarda qirqib
olingan joylar bo'lib, bu yerlarga narsalarning yassi tasvirlari: olma, shar, nok,
bodring, qayiq, uy, daraxt va hokazolar qo'yiladi. Tarbiyachi bu teshikchalarga
narsalarning berilgan sonlarini aniq ko'rinib turadigan qilib joylashtiradi.
38
Shunday qilib, bu holda masalaning mavzusi va berilgan sonlari oldindan
belgilangan, uning mazmunini esa bolalar o'zlari o'zgartira oladilar.
Tarbiyachi berilgan sonlarni o'zgartirib, bolalarni
ayni bir mavzuda har xil
mazmundagi yig'indi va qoldiqni topishga oid masalalarni o'ylab topishga, hikoya
qilishga o'rgatishda foydalaniladigan xohlagan mazmundagi
rasm asosida masala
tuzishga undaydi.
