|
Buxoro innovatsiyalar universiteti
|
| bet | 14/34 | | Sana | 08.10.2024 | | Hajmi | 256,46 Kb. | | #273985 |
Bog'liq 28.06.2024Munozara - munozarali masalani, muammoni muhokama qilish jarayonini boshqa nizo turlaridan ajratib turadigan muhim xususiyati o‘rinli dalillarni keltirishdir. Munozarali muammoni muhokama qilishda har bir tomon suhbatdoshning fikriga qarshi bo‘lib, o‘z pozitsiyasini ilgari suradi[49,512-b] bu esa, talabalarda kommunikabillikni rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi. Munozara, shuningdek, har qanday muammo yoki munozarali masalalarni jamoaviy muhokama qilishni anglatib, o‘quv jarayonini faollashtiradigan, murakkab mavzuni, nazariy muammolarni o‘rganadigan usul sifatida qaraladi. Munozara yordamida talabalar yangi bilimlarga ega bo‘ladilar, o‘z fikrlarini mustahkamlaydilar, ularni himoya qilishga o‘rganadilar. Ta'lim munozarasining asosiy vazifasi - kognitiv jarayonni rag‘batlantirishdir.
Ma'ruza-dialog. Bunda mazmun ma'ruza davomida to‘g‘ridan-to‘g‘ri javob berilishi kerak bo‘lgan bir qator savollar orqali taqdim etiladi. Dialog usuli psixolog va tinglovchilar o‘rtasidagi muloqot orqali haqiqatni (to‘g‘ri javob, muammoli vaziyatni hal qilish) jamoaviy izlashdan iborat bo‘lib, ushbu usul muammoli usul bilan umumiy xususiyatlarga ega, ammo suhbat mavzusi har doim ham munozarali pozitsiya yoki muammoli masala bo‘lavermasligiga e’tibor berish lozim.
Aqliy hujum - bu ijodiy faoliyatni rag‘batlantirishga asoslangan muammoni hal qilishning operativ usuli bo‘lib, unda munozara ishtirokchilaridan iloji boricha ko‘proq mumkin bo‘lgan yechimlarni, shu jumladan eng hayoliylarini ifoda etish so‘raladi. Keyin bildirilgan fikrlarning umumiy sonidan amaliyotda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan eng muvaffaqiyatlilari tanlanadi. Aqliy hujumni o‘tkazishda tanqid qilish taqiqlanadi va har qanday g‘oya, hatto hazil yoki ochiq-oydin kulgili bo‘lsa ham, rag‘batlantiriladi. Barcha bildirilgan fikrlar ko‘rib chiqish uchun qayd etiladi. Qaror tasdiqlangandan so‘ng, zaif tomonlarini aniqlash va ularni tuzatish uchun "g‘oya generatorlari" uning raqiblari va tarafdorlari o‘rtasida taqsimlanadi [32, 220-b].
Ijtimoiy-psixologik trening - bu faol o‘qitish va psixologik ta'sir qilish usullaridan biri bo‘lib, intensiv guruhlarning o‘zaro ta'siri jarayonida amalga oshiriladigan va muloqot sohasidagi kompetentsiyani oshirishga qaratilgan bo‘lib, unda talabalar faoliyatining umumiy tamoyili o‘z xatti-harakati va boshqa guruh a'zolarining xatti-harakatlari haqida fikr yuritish oqali o‘z-o‘zini tarbiyalash tamoyili bilan to‘ldiriladi [49]. Trening boshqaruv qarorlarini qabul qilish va ishbilarmonlik muloqotining samarali texnologiyalarini (usullari, texnikasi) o‘zlashtirishga, talabalarning individual xususiyatlarini ochib berishga va muloqot sharoitida ularning xatti-harakatlarini moslashtirishga imkon beradi. Bundan tashqari, trening jarayonida ishtirokchilar o‘zlarining individual xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, muloqot qilish va qaror qabul qilishning individual o‘ziga xos texnikasi va usullarini ishlab chiqadilar. Ishtirokchilarni mashg‘ulot holatiga hissiy jalb qilish o‘rganish uchun yuqori motivatsiyani yaratishga imkon beradi, bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni shakllantirishni kuchaytiradi.
Intelekt xaritasi. Intensiv texnologiyalar aqliy faoliyatning keng qo‘llaniladigan aqliy (yoki aqliy) xaritalarini o‘z ichiga oladi, fikrlash jarayonini tuzish uchun ma'lumot taqdim etishning o‘ziga xos vizual shaklidan foydalanadi.
Mental xaritalar - bu ruh, fikr va xotira xaritalarini ifodalab, inson miyasidagi assotsiativ aloqalar aniq aks ettiradi.
Fikrlash xaritasi - ta'lim jarayoni ishtirokchilariga axborot oqimini boshqarishga imkon beradigan usul bo‘lib, xaritalash miyaning imkoniyatlaridan yaxshiroq foydalanish (ma'lumotlarni birlashtirish, aloqalarni ko‘rsatish, fikrlarni tasavvur qilish) imkonini beradi.
Ushbu usul yordamida talaba biron bir ma'lumotni unutish yoki yo‘qotish yoki “ma'lumotlar dengizida cho‘kib ketish” qo‘rquvidan xalos bo‘ladi. Xaritalash usuli barcha tashkiliy va tizimli vazifalarni bajarishda yordam beradigan aql xaritalarini yaratishga imkon beradi. Ushbu texnologiyaning mohiyati shundan iboratki, ma'lum bir tushuncha bilan bog‘liq bo‘lgan barcha fikrlar belgilangan maxsus shaklda yoziladi va har bir fikr alohida satrda bir so‘z yoki iborada ifodalanadi. Buning uchun quyidagilarni aniqlash talab etiladi:
– mavzuning (muammo) asosiy jihatlari nimadan iborat;
- qaysi tushunchalar o‘zaro bog‘liq;
- siz uchun nima muhim, nima hamma narsadan muhimroq.
Chiziqlar belgilangan varaqda katta diagramma shaklida joylashtirilganligi uchun uning turli qismlarining mosligi aniq ko‘rinadi. Bunday vizualizatsiya mazkur kontseptsiyani yaxlit idrok etishni osonlashtiradi va shu bilan birga diqqatni tafsilotlarga qaratishga va ijodiy bosqichma-bosqich fikrlashni rag‘batlantirishga imkon beradi. Intelekt xaritasini amaliy yaratish rasm chizishdan boshlanib, u kamida uchta rangda ifodalanadi. Keyingi bosqichda quyidagilarni bajarish talab etiladi:
1. Fikrlarni novdalar bo‘ylab shunday joylashtirish lozimki, ular o‘z ahamiyatiga ko‘ra markazdan yon tomonlarga ajralishi hamda asosiy tushunchalar satr bo‘ylab katta harflar bilan yozilishiga e’tibor qaratilishi lozim bo‘ladi. Bunday holda, har bir satrda faqat bitta atama bo‘lishi shuningdek, kalit so‘zlarni ta'kidlash uchun boshqa ranglardan foydalanish mumkin bo‘ladi:
2. Chiziqlarning qalinligi va harflar orasidagi masofadan foydalanib, fikrlarning turli xil ahamiyatini ta'kidlanadi.
3. G‘oyalar o‘rtasida mavjud bo‘lgan assotsiativ aloqalarni ko‘rsatib berish, aloqador jihatlarni bir-biriga bog‘lash taqozo etiladi. Ushbu jarayonda yopiq konturlar, egri chiziqlar va o‘qlarni ishlatish tavsiya etiladi[81].
Shuningdek, talabalarda kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishning intensiv usuli sifatida ishbilarmonlik o‘yinlari ham alohida o‘ringa ega. Quyida ularga to‘xtalib o‘tamiz:
Ishbilarmonlik o‘yini yangi narsalarni o‘rganish, materialni mustahkamlash, ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish, kasbiy ko‘nikmalarini rivojlantirishning murakkab muammolarini hal qilish uchun ishlatiladi va talabalarga o‘quv materialini turli nuqtai nazardan tushunish va o‘rganish imkonini beradi.
O‘quv jarayonida ishbilarmonlik o‘yinlarining turli xil modifikatsiyalari qo‘llaniladi: immitatsion, operativ, rolli o‘yinlar, ishbilarmonlik teatri, psixo va sotsiodrama.
Immitatsion o‘yinlar. Mashg‘ulotlar davomida har qanday tashkilot, korxona yoki uning bo‘linmasining faoliyatiga taqlid qilinadi. Voqealar, shaxslarning muayyan faoliyati (ishbilarmonlik uchrashuvi, rejani muhokama qilish, suhbat va boshqalar) va atrof-muhit, voqea sodir bo‘ladigan yoki faoliyat olib boriladigan sharoitlarni (bo‘lim boshlig‘i kabineti, majlislar zali va boshqalar) taqlid qilish mumkin. Immitatsion o‘yinning stsenariysi, voqea syujetidan tashqari, taqlid qilinadigan jarayonlar va obyektlarning tuzilishi va maqsadining tavsifini o‘z ichiga oladi.
Operatsion o‘yinlar. Ular aniq operatsiyalarni amalga oshirishni mashq qilishga yordam beradi, masalan, insho yozish, muammolarni hal qilish, tashviqot va targ‘ibot olib borish usullari. Operatsion o‘yinlar tegishli ish jarayonini simulyatsiya qiladi. Ushbu turdagi o‘yinlar haqiqiylarni taqlid qiladigan sharoitlarda o‘ynaladi.
Rollarni ijro etish. Bu o‘yinlarda muayyan shaxsning xulq-atvori, harakatlari, funktsiyalari va majburiyatlarini bajarish taktikasi mashq qilinadi. Rol ijrosi bilan o‘yinlarni o‘tkazish uchun vaziyatning namunaviy o‘yini ishlab chiqiladi va talabalar o‘rtasida "majburiy tarkib" bo‘lgan rollar taqsimlanadi.
“Ishbilarmonlik teatri” Bu ma'lum vaziyatni, insonning muhitdagi xatti-harakatlarini ijro etishni taqozo etadi. Bunda talaba o‘zining barcha tajribasi, bilim, ko‘nikmasini safarbar qilishi, ma’lum bir shaxs qiyofasiga ko‘nikishi, uning harakatini tushuna olishi, vaziyatni baholab, to‘g‘ri xulq-atvorini topa olishi kerak bo‘ladi. Sahnalashtirish usulining asosiy vazifasi talabani turli vaziyatlarda harakat qilishni o‘rgatish, uning xatti-harakatiga ob'ektiv baho berish, boshqa odamlarning imkoniyatlarini hisobga olish, ular bilan aloqa o‘rnatish, ularning manfaatlariga, ehtiyojlari va faoliyatiga ta'sir o‘tkazishdan iborat. Sahnalashtirish usuli uchun stsenariy tuziladi, unda ma'lum bir vaziyat, personajlarning funktsiyalari va majburiyatlari, ularning vazifalari tavsiflanadi.
Psixodrama va sotsiodrama. Ular aktyorlik va biznes teatriga juda yaqin. Bu ham teatr, ammo ijtimoiy-psixologik bo‘lib, unda jamoadagi vaziyatni his qilish, boshqa shaxsning holatini baholash va o‘zgartirish, u bilan samarali aloqada bo‘lish qobiliyati rivojlanadi.
Ko‘rib chiqilayotgan intensiv ta'lim texnologiyalarining har biri o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lib ularni qo‘llashda talabalarning kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirish va shakllantirish uchun integratsiyalashgan yondashuvdan foydalanish maqsadga muvofiq sanaladi.
Shuningdek, har bir usul o‘zining afzalliklari va cheklovlariga ega. Biroq, mazkur texnologiyalarni to‘g‘ri qo‘llay olish, empatiyaning yuqori darajasini, ziddiyatli vaziyatda o‘zini tutish qobiliyatini, o‘zini namoyon qilish va omma oldida nutq so‘zlash qobiliyatini, faol tinglash, o‘z nuqtai nazaringizni muhokama qilish qobiliyatini yanada samarali rivojlantirishga zamin bo‘ladi.
Intensiv ta’lim texnologiyalari asosida talabalarning kommunikativ kompetensiyalarini rivojlantirish muammosiga doir turli yondashuvlarni tahlil qilish asosida kommunikativ kompetensiya shaxsning umumiy aqliy rivojlanishidagi eng muhim omillardan biri ekanligini aniqlandi. Kommunikativ kompetentsiya ta'lim jarayonining muvaffaqiyatiga, talaba shaxsining OTMga ijobiy moslashishiga hamda ijtimoiylashuv jarayonining samarali bo‘lishining asosiy shartlaridan hisoblanadi.
|
| |
