3
INSON RESURSLARINI BOSHQARISHDA
ZAMONAVIY GUMANITAR PARADIGMA
Savollar:
1. Xodimlarni boshqarishda shaxs nazariyasi.
2. Boshqaruv, uning turlari va vazifalari.
3. Zamonaviy boshqaruvning o'ziga xosligi.
4. Boshqaruvning muloqot qonunlari
1. Xodimlarni boshqarishda shaxs nazariyasi
.
Xodimlarni boshqarish-
boshqaruv faoliyatining psixologik qonunlarini o'rganadigan psixologiya fanining
asosiy bo'limi. Menejment psixologiyasining asosiy vazifasi-shaxsni boshqarish
tizimida ishlashning samaradorligi va sifatini oshirish uchun psixologik sharoit va
boshqaruv faoliyatining xususiyatlarini tahlil qilishdir.
Insonning shaxsiyati doimo eng qiziqarli sirlardan biri bo'lib, nafaqat aql-
idrokni, balki hayajonli va hayratlidir. Misol uchun, taniqli rus faylasufi N.A.
Berdyaev shunday deb yozgan edi: "insonning kelib chiqishi faqat qisman
tushunilishi va ratsionalizatsiya qilinishi mumkin. Insonning sirlari, uning o'ziga
xosligi, oxirigacha hech kim tushunmaydi. Inson shaxsiyati to’g’risidagi
tushuncha dunyodan ko'ra sirli. Uning o’zi borliqdir, u - butun dunyo. Inson –
mikroqismdir va u hamma narsani o'z ichiga oladi". Ushbu sirni oshkor qilishni
talab qilmasdan, biz hali ham ba'zi umumiy qabul qilingan qoidalarni keltira
olamiz. Avvalo, ehtimol, "inson", "shaxs", "individuallik" tushunchalari o'rtasidagi
farqni ko'rsatish kerak
40
.
Inson — bu tabiatning rivojlanishining eng yuqori bosqichiga-inson jinsiga
bo'lgan munosabatiga (materialistik nuqtai nazardan) ishora qiluvchi umumiy
tushunchadir.
Inson – biologik va ijtimoiy o'ziga xos, noyob birlikdir. Biologik
mavjudot sifatida u biologik va fiziologik qonunlarga bo'ysunadi, ijtimoiy shaxs
sifatida — jamiyatning bir qismi va ijtimoiy rivojlanish mahsuloti.
Shaxs – bu insondagi eng muhimlik va uning eng asosiy ijtimoiy
xususiyatidir.
Agarda inson – turli xil xususiyatlarga ega bo'lsa, unda shaxs
o'zining asosiy mulki bo'lib, unda uning ijtimoiy mohiyati namoyon bo'ladi. Shaxs
– insonning ma'lum bir jamiyatga, ma'lum bir tarixiy davrga, madaniyatga, ilm-
fanga va boshqalarga munosabatini ifodalaydi.
40
Семенова И.И. История мененджмента: Учеб. пособие для вузов. – Юнити-Дана, 2000.- 222с.
49
Individuallik - muayyan shaxsning noyob shaxsiy xususiyatlarining birligi.
Bundan tashqari, uning psixofizyologik tuzilishining o'ziga xosligi( temperament
turi, jismoniy ma'lumotlar, aqliy xususiyatlar), aql, dunyoqarash; oilaviy, ishlab
chiqarish va ijtimoiy funktsiyalarning kombinatsiyasi, hayot tajribasining o'ziga
xosligi. Individuallik – bu insonning ajralmas va muhim belgisidir. Shaxs
muammosi ijtimoiy soxa olimlari e'tiboriga havola qilingan va o’rganilgan.
Shunday qilib, psixologlar ko'plab shaxsiy nazariyalarini yaratdilar
41
.
Amerikalik psixolog Djon Watson shartli refleks kontseptsiyasini o'rganish
nazariyasiga tatbiq etib, insonning barcha xatti-harakatlarini ikki shart bilan
ifodalash mumkinligini ta'kidladi – turtki (stimul) va reaktsiya. Stimul-tashqi
muhitdagi o'zgarish va reaktsiya - bu organizmning stimulga bo'lgan javobidir.
B.F.Skinner shartli reflekslarning klassik nazariyasini sezilarli darajada
kengaytirib, ularning xilma-xilligidan o'z-o'zidan ishlab chiqarilgan "operatsion"
reaktsiyalarni (masalan, dunyoni o'zlashtirganda bola emaklashni boshlashi)
ta'kidlab o'tdi. Ushbu reaktsiyalar jazoiash yoki qo’llab-quvvatlash bilan
kuchaytirilishi yoki zaiflashishi mumkin.
Boshqaruv jarayoni menejment psixologiyasida quyidagi fikrlarni
ta'kidlaydigan menejer faoliyatida amalga oshiriladi: boshqaruv quyi tizimining
holati va o'zgarishlarini tashxislash, prognozlash; boshqariladigan obyektning
holatini
muayyan
yo'nalishda
o'zgartirishga
qaratilgan
subordinatorlar
faoliyatining dasturini shakllantirish; qarorni amalga oshirishni tashkil etish.
Rahbarrning shaxsida ya’ni boshqaruv psixologiyasi uning boshqaruv ehtiyojlari
va qobiliyatlarini, shuningdek, super-topshiriq, muammoli tarkib, boshqaruv
rejalari va shaxsning ichki boshqaruv tamoyillari va qoidalarini o'z ichiga olgan
shaxsiy boshqaruv tushunchasini ajratib turadi. Boshqaruv psixologiyasi
tomonidan o'rganilgan boshqaruv quyi tizimi odatda ierarxik jihatdan bir-biriga
bog'liq bo'lgan katta guruh rahbarlarining birgalikdagi faoliyati bilan ifodalanadi.
Boshqaruv psixologiyasi sohasidagi ishlanmalarni amalga oshirish
diagnostika vositalarini yaratish, rahbarlarni tayyorlashning faol usullarini ishlab
chiqish, boshqaruv bo'yicha maslahat berish, xususan, kasbiy rivojlanish
masalalari, rahbarlik lavozimlariga nomzodlik uchun zaxira yaratish va h. k.
shaklida amalga oshiriladi.
41
Ботавина Р.Н. Этика деловых отношений: Учебное пособие. - М.: Финансы и статистика, 2006.
С. 124.
50
Boshqaruv amaliyotida psixologik ta'sir quyidagilarga bo'linadi:
|
