tashkiliy, ijtimoiy, m e h n a t, psixologik va b oshqa ko'rinishlarda
nam oyon b o lad i. M e n e jm e n t m unosabatlari m e n e jm e n t q o ‘l os-
tidagi xodimlar o ‘rtasida b o ‘ladigan aloqa va o ‘zaro t a ’sirning mu-
rakkab majmuini ifodalaydi, demak, menejment, eng aw alo, kishilarni
b o s h q a rish d ir.
Iqtisodiyotni boshqarish bevosita m en ejm en t obyekti b o i g a n
m eh n at jamoalari va alohida xodimlardan iboratdir. Faqat ularning
m ehnat faoliyati vositasida ishlab
chiqarishning moddiy unsurlari,
y a ’ni m eh n at vositalari va predm etlariga t a ’sir etiladi. M en e jm e n t
obyekti mikro voqelikdan (moddiy dunyo, jam iyat) makro daraja-
gacha bo'lgan voqelikni o ‘z ichiga oladi.
M e n e jm e n t ishini bajaruvchi idoralar v a u larn in g rahbarlari
m en ejm en t subyektlari hisoblanadi.
M e n e jm e n t usullari kishilarni ja m iy a tn in g obyektiv ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish qonunlari talablarini bajarishga undavdi. Ular
aniq bir usul, uslub, m aqsadga erishish yo ‘lini ifodalaydi. Demak,
m enejm ent uslubi - bu ishchi va xodimlarga, um u m an , m enejm ent
obyektiga qo'yilgan m aqsadga erishish jarayonida
ularning faoliya-
tini muvofiqiashtirishdir. M e n e jm e n tn in g m ax su s izlanish usullari
sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
1. Tizim usuli m en ejm en t m uam m olarini yechishda ishlatiladi
va tizim n in g b u tunligiga asoslanadi. T araqqiy etg an davlatlarda
m azkur usulning tizimli majmuali, tizimli tarkibli, tizimli funksional,
tizimli kom m unikatsion va boshqa ko'rinishlari mavjud.
2. Izfanishning majmuali usuli voqealarni va ularning bir-biri
bilan bo'lgan aloqalarini faqat ushbu fan usuli bilan emas,
balki
boshqa xil hodisalarni o'rganuvchi fanlar bilan tadqiq etadi.
3. Izlanishning tarkibiy usuli - bu m urakkab hodisalarni bo'lak-
larga ajratishdan iborat.
4. Vaziyatli yondashish - bu m en ejm en t faoliyatining maqbul
usullarini ichki va tashqi sharoitga qarab belgilash.
5. Integratsion yondashish - bu izlanish usuli boshqa usuilar
k o ‘rsatkichlarini hisobga olish asosida boshqarishni tadqiq etish
hisobianadi.
6. Modellashtirish boshqariluvchi obyektni turli sxem a, grafik
va chizmalar, xomaki materiallar tayyorlash yordamida boshqarish
usuli.
7. M a te m a tik yondashuv - optimal qaror qabul qilish maqsa-
dida m atem atik uslublar va kom pyuterlar k eng miqyosda qoilanadi.
8. Kuzatish usuli - bu m enejm ent obyekti t o ‘g ‘risidagi m a ’lumotni
rejali, ilmiy, uyushtirilgan asosda t o ‘plash usuli.
9. E k s p e r im e n t usuli - m e n e j m e n t
asosida bosh q arilu v ch i
obyektga nisbatan namunaviy, tajribadan o 'tg a n usuilarni q o ‘llash.
Undan tashqari, m enejm entning eng asosiy bilish uslubi dialek-
tik uslub bolib, u m enejm entga o ‘rganilayotgan ijtimoiy hodisalar-
ning mohiyatini ochishda yordam beradi.
M en e jm e n t usullarini t a ’sir etishning o ‘ziga xos xususiyatlari-
ga ko'ra: m a ’muriy-tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik va hu-
quqiy shakllarga ajratish mumkin.
M en e jm e n t m ahorati uning
barcha uslublarini egallash, ularni
t o 'g 'r i baholab qo'llash, har bir aniq v az iya tda e n g sam aralisini
topish qobiliyatiga ega bo'lishdan iboratdir.
9
M e n e jm e n t tarixi bo'y icha m a ’lum otlar shuni tasdiqlaydi-ki,
ilmiy tam o y illa rn i ta s h k il o tn i n g unum dorligini ko ‘ta rish uch u n
ishlatish imkoniyatlari konsepsiyasi m e n e jm e n t ilm sifatida hali
boshlang'ich holatdaligida paydo bo'lgan. Ilmiy usulning m en ej
m ent m uam m olariga m un taza m ravishda qo'llanilishi ilmiy m enej
m e ntning asosi bo‘lgan. Ammo m enejm ent tafakkuri maktabining
kelib chiqish tarixi yaqin davrlarga taalluqlidir.
M ene jm e nt ilmi Ikkinchi jahon urushi davrida Angliyada olim-
lar guruhi fuqarolar mudofaasi va o ‘t ochish pozitsiyalari inshoot-
larini
optimal joylashtirish, kem aga qarshi bombalarni portlatish
chuqurligini va transport karvonlarining konvoyini optimizatsiyalash
kabi m u rak k a b harbiy m asalalarni yechish to p sh irig ‘ini olganda
paydo bo'lgan. 50-60-yillarda uslubiyot yangilanib, bir qator o'ziga
xos usullarga aylanib, sanoatda m uam m olarni yechishda va har xil
vaziyatlarda qaror qabul qilishda kengroq ishlatila boshlandi. Bu-
gungi kunda menejm ent ilmining model va usullari quyidagi m asala
larni hal qilishda ishlatiladi: s h a h a r l a r d a t r a n s p o r t oqim larini
boshqarish va aeroportlarda harakat jadvalini optimizatsiyalashda,
universitetlarda sinf va auditoriyalar
ish jadvallarini tuzishda, su
p e r m a rk e t va u n iv e rm a g la rd a g 'a m l a n g a n mollarni boshqarish-
da, m a h su lo tla rn in g yangi turlarini ishlab chiqarishda, turli xil
m a h s u lo tla rn in g re k la m a sig a x arajatlarn i taq sim la sh d a, moddiy
t a ’minlashni rejalashtirishda, zavodda turli xil mahsulotlarni ishlab
chiqarish uchun asbob-uskunalar va m eh n at resurslarini ta q s im
lashda, m a v su m g a beysbol bo'yicha oliy liganing o'yin jadvalini
tuzishda va h.k.
M e n e jm e n t ilmining m arkaziy m uam m osi «tashkilot
rahbar-
larini tashkilotni bir butun holdagi jarayon sifatida uning manfaat-
lari uchun tashkilot tarkibiy qismlarining o‘zaro munosabatlari bi-
lan bog‘liq muam m olarni hal qilishda ilmiy asos bilan t a ’minlashdan»
iborat. Bu h am m a tashkilotlar uchun muhimdir, lekin bu tamoyilni
yirik ta s hkilotla rda qo'llash ix tisoslashtirishning yuqori darajasi
tufayli qiyin bo‘lishi mumkin. C herchmen, Akoff va Arnofflarning
tasdiqlashicha: «Tashkilotda har bir funksional birlik (bo'linm a,
