|
OMBORLAR SONINI ANIQLASH VA OMBORXONA
|
| bet | 74/91 | | Sana | 09.07.2024 | | Hajmi | 1,77 Mb. | | #267097 |
Bog'liq umumiy ma\'ruza16.2. OMBORLAR SONINI ANIQLASH VA OMBORXONA
TARMOG‘INI JOYLASHTIRISH
Omborlarni xududiy joylashtirish va ular sonini aniqlash material oqimlar quvvatiga, savdo bozorida talabiga, savdo regioni hajmiga va iste’molchilarning unda bo‘lgan tarkibiga, ta’minlovchi va xaridorning joylashtirish holati va shu kabilarga bog‘liq. O‘z maxsulotlar savdosini bir yoki bir nesha yaqin regionda cheklovchi kichik va o‘rta korxonalar ko‘pincha bitta omborga ega bo‘lishadi. Omborlar sonini ko‘paytirish omborxona tarmog‘ini joylashtirishda ketadigan umumiy sarf-harajatlar o‘zgarishiga bog‘liq.
Omborlar soni oshishi bilan tizimda ombordan so‘nggi ist’emolchiga etkazib berish sarf-harajatlari va oldi-sotdi ishlaridan tushgan mabalg‘lar hisobiga transport harajatlari kamayadi; bir vaqtning o‘zida zaxira omborlarini saqlash va ularni asrash kapital foizni hsishiga bog‘liq. Omborlar iste’molchilarga maksimal darajada b lishi ularning talablarini o‘ta aniq va to‘liq javob berishiga imkon yaratadi, bu esa qo‘ldan chiqqan savdo-sotiqdagi sarf-harajatlarni qisqarishiga olib keladi. Omborlar soni haqida masalalar hal etilganda korxonalar turib qolishdagi umumiy qiymat sharoitlaridan kelib chiqib qabul qiladi. Amaliyotda omborxona tarmog‘ini shakllantirish va joylashtirish bo‘yicha ikki variantidan foydalaniladi - markazlashtirilgan va desentralizatsiyalangan omborlar tizimi. Markazlashtirilgan tizimga omborlashtirish o‘z ichiga eng katta bir omborni oladi, bu erda zaxiralarning asosiy hismi to‘ldiriladi hamda savdo regionida joylashgan filial omborlari (ular jumlasiga umumiy foydalanishdagi omborlar kiradi). Desentralizatsiyalangan tizimlar zaxiraning asosiy hismi omborxona tarmog‘ida iste’molchiga ya-in bo‘lgan turlicha regionlarda boyitiladi. Bunday omborlarni joylashtirish sxemasi tao‘simlash tizimda hta qulay, bu erda asosiy mijoz sifatida ulgurji tarmoq ishtirok etib, kichik buyurtma paratiyalarini amalga oshiradi, biroq ko‘plab etkazib bergan holda. Omborxona maydonlarini hisoblash U yoki boshqa omborxona maydonlarining asosiy ko‘rsatkichlari xususiyatiga qarab omborning umumiy maydoniga bog‘lio‘ bo‘ladi. Omborning umumiy maydoni quyidagi tarkibga bo‘linadi: - yuk yoki foydali bo‘lib, ularni saqlash uchun doimiy moddiy boyliklari yoki qurilmalariga bog‘liq; - operati, o‘abul qilish, saralash, komplektlash-to‘plash va jo‘natish maydonlari hamda stellaj va shtabellar bilan band; - konstruktiv, to‘siqlar, kolonnalar, zinapoyalar va h.k.lar bilan band bo‘lgan z.; - xizmat qiluvchi, idora va maishiy binolar bilan band bo‘lgan Omborning yuk (foydali) qajmini anio‘lash ikki usul bilan amalga oshirilishi mumkin: solishtirma og‘irlik bo‘yicha; hajm o‘lchash yordamida. Birinchi usul bo‘yicha foydali maydon o‘lchami formula asosida aniqlanadi
bu yerda Spol - omborning foydali maydoni, m2;
Zmax - saqlash uchun mo‘ljallangan maksimal hajmdagi zaxiralar, t;
qdop - 1 m2 omborning foydali maydonida yo‘lga qo‘yilgan og‘irlik, t.
Ushub holatda S umumiy maydon formula bo’yicha aniqlanadi
bu yerda Sst - bir stellaj band qilgan joy maydoni , m2;
nst - saqlash uchun stellajlar soni, dona:
bu yerda nyao - maksimal zaxirani saqlash uchun zarur bo‘lgan stellajlar yacheykasining umumiy soni , dona.;
nyast - ushbu stellajlar soni, dona.;
bu yerda Vya - stellaj yacheykasining hajmi, m2;
g - saqlanadigan materialning solishtirma og‘irligi, tG‘m2;
Ko - yacheykani to‘ldirish hajmining koeffitsienti.
Ombor ishlarini baholash Harakatdagi ombor ishlari, shuningdek ishlab chiqarishda o‘ta qulay rekonstruksiya qilinuvchi va qurilishi bo‘yicha quyidagi texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ajratiladi: - ombor ishlarini intensiv ko‘rsatkichlari; - ombor maydonidan samarali foydalanish ko‘rsatkichlari; - ombor ishlarining mexanizatsiyalangan ko‘rsatkichlari. Ombor ishlarini intensiv ko‘rsatkichlari Ombor ishlarini intensiv ko‘rsatkichlari o‘z ichiga tovar oboroti va yuk oborotini, shuningdek omborda aylanuvchi material ko‘rsatkichlarini oladi. Omborxona tovar oboroti - korxona, savdo-vositachi ning alohida omborlari ma’lum vaqtda (oy, kvartal, yil) mahsulotlarni realizatsiya qilish xususiyatiga ega ko‘rsatkichlar .Omborxona yuk oboroti - omborlarning ish qajmini ko‘rsatib berish xususiyatiga ega natural ko‘rsatkich. Jo‘natilgan (chiqarilgan) materiallar ma’lum vaqt davmoida qisobdan chiqariladi (bir tomonli yuk oborti). Yuk oqimi - yagona vaqt davomida uchastkadan o‘tuvchi yuklar soni . Yukni qayta ishlash - yukni joylashtirishda ishning borishi bo‘yicha yuklanish miqdori. Yuklarni qayta ishlash nisbatida ombordagi yuk oboroti qayta ishlash koeffitsienti bilan xarakterlanadi, bunda yuk oqimi 2-5 baravar ko‘p bo‘lishi mumkin. Koeffitsientning kamayib ketishi omborxonada yukni qayta ishlash va kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni tadbiq etishga undaydi. materiallarni ayriboshlash koeffitsienti - bu materiallarning yillik (yarim yillik, kvartal) oborot munosabati bhlib, ombordagi o‘rtacha o‘oldiqqa bog‘liq xolda bo‘ladi. Agar Q belgisini ombordagi materiallarga qar o‘anday kalendar davrida (yil, oy, kvartal) ketgan sarf-harajat (chiqarish) olinadi ; q1 - omborda materiallarning o‘olgan qismi oyning 1-sanasida; q2 - xuddi shu ikkinchi oyning 1-sanasida ; qn-1, - xuddi keyingi oyning 1-sanasida; qn - xuddi shu ikkinchi oyning s’hnggi sanasidaa, u xolda materiallar oboroti formula bhyicha aniqlanadi
bu yerda m - hisoblash uchun foydalanilgan qoldiqlar soni.
Kob - hamisha birlikdan ko‘p bo‘lishi lozim.
Kelib tushgandagi tengsizlik koeffitsienti Kn (ombordan yuklarni o‘tkazish maksimal kelib tushish nisbatiga qarab aniqlanadi, yuklarni o‘tkazish tonnallarda Qmax ma’lum vaqt davomida hrtacha kelib tushish vaqtiga qarab topiladi Qsr , ya’ni.:
Yuklarni kelib tushishi (jo‘natish)dagi tengsizliklarga qabul qilish (jhnatish) maydolanlari, khtari-transport mexanizmlari katta ta’sir khrsatadi. Ombor maydonidan samarali foydalanish k rsatkichlari Ushbu guruhga quyidagi khrsatkichlar kiradi: - omborxona maydonidan foydalanish koeffitsientm; - omborxona hajmidan foydalanish koeffitsientm; - 1 m2 foydali maydonda rtacha solishtirma yuklanish; - yuk kuchlanishi. Omborxona maydonidan foydalanish koeffitsientm Kip omborning umumiy maydonida foydali (yukli) nisbati ko‘zda tutiladi
Omborxona hajmidan foydalanish koeffitsienti Kv maydoni xususiyatiga bog‘hliq, biroq omborxona binolari balandligi formula asosida aniqlanadi
bu yerda Vpol - foyda balandligida yuk maydoni yo‘lga qo‘yilishida foydali hajmi (ya’ni, stellajlar, shtabellar);
Vobh - obmorning umumiy hajmida aniqlanuvi umumiy maydonning asosiy balandligi (korxonaning chiqaruv qismlari yuklarni omborxonada cheklanishi). 1 m2 foydali maydonda rtacha solishtirma yuklanish yuklarni bir vaqtda qar bir kvadrat metr maydonda joylashadi
bu yerda g - 1 m2 foydali maydonda solishtirma og’irlik, tG‘m2;
Zmax - material zaxiralarning maksimal yoki sao‘langan yukni bir vaqtda saqlash, t.
Yuk kuchlanishi 1 m2 umumiy maydonda M yil davomida o‘rnatilishi formula asosida aniqlanadi
bu yerda Qf - omborning yillik yuk oboroti, t. yuk kuchlanishi koeffitsienti omborxonalar va ularni o‘tkazish qobiliyatini ko‘zdan keshirish qobiliyatini beradi. Ombor ishlarining mexanizatsiyalangan k rsatkichlari Ombor ishlarining mexanizatsiyalangan k rsatkichlari o‘z ichiga quyidagilarni oladi - mehnat bilan ishchi mexanizmlarni qamrab olish darajasi - ishchi soni nisbatiga qarab aniqlanadi, mexanizatsiyalangan ishlarni bajarish ishi, omborxonada band bo‘lgan ishchilarning umumiy soniga qaraladi; - omborxona ishlarini mexanizatsiyalash darajasi - bajarilgan ish hajmining mexanizatsiyalangan qajmiga nisbati aniqalandi; - mexanizatsiyalangan ish hajmi - yuk oqimida bajarilgan umumi ish qajmi, mexanizm yordamida qayta ishlanish hisobida mexanizmlarda yuklarni tushirish soniga qarab aniqlanadi.
MODDIY TEXNIK TA’MINOT VA TAHLILLAR22
Bir asr yoki an’anaviy xarajat hisoblash qoidalariga tayanish ehtimollik uchun ishonchsiz qarashlarni tadqim etadi, menejerlar hozirda ushbu metodlarning o‘rinliligi haqida savol berishni boshlamoqda. hisoblash tuzilmasi hanuz ko‘plab kompaniyalar tomonidan foydalanilmqoda hamda bundan maqsad aksiyalar va bevosita xarajatlar uchun metodlarga tayanish, hamda ikkala mahsulotlar mijozlarning haqiqiy foydalaliligi tez –tez turlanadi. Darhaqiqat, ko‘rib o‘tganimizdek, ushbu an’anaviy hisoblash metodlari ko‘pincha mijozlar va bozorlarning ehtimolligini tahlil qilish uchun biroz mos kelmaydi, ya’ni ular aclida mahsulot narxlarini o‘lchash uchun mo‘ljallangan hisoblanadi.
Moddiy texnik ta’minot menejmenti manbalarni ta’minotchidan yakuniy mijozlarga o‘tkazish uchun truboprovod orqali integratsiyalash maqsadlari tushunchasi bilan oqim yo‘nalishi sababli, truboprovod oqimini hal qilish mumkin bo‘lgan xarajatlar va ijrolarni ictalgan vosita qilish mumkin bo‘ladi.
Moddiy texnik ta’minot menejmenti manbalarni ta’minotchidan yakuniy mijozlarga o‘tkazish uchun truboprovod orqlai integratsiyalash maqsadlari tushunchasi bilan oqim yo‘nalishi sababli, truboprovod oqimini hal qilish mumkin bo‘lgan xarajatlar va ijrolarni ictalgan vosita qilish mumkin bo‘ladi.
|
Integratsiyalangan qarashning Moddiy texnik ta’minotga nima uchun moslashishi va taqsimlashning ko‘plab kompaniyalar uchun juda murakkabligi acosiy sabablaridan biri xarajat ma’lumotlarini muvofiqlashtirishning to‘planishi sanaladi. Jami taqsimlash faoliyatini to‘liq tizim sifatida boshqarish uchun ehtiyoj, qarorlarga ta’sir uchun hurmat hosil qilish boshqa xarajat sohalarining uctida bitta xarajat sifatida olingan, hamda unda tashkilotning xarajat hisoblash tizimi uchun ta’sirlar mavjud. Alohida hollarda, an’anaviy hisoblash tizimi guruhi boshqarmaga hisobot beradi, tizimlangan kategoriyalar eng kerakli tahlillarning cotib olingan mahsulot aralashmasini oluvchi xaridorga xizmatning aniq bahosini aniqlash uchun imkon bermaydi. Agregatsiya qilingan xarajat ma’lumotlarini tahlil qilishlarni engillashtirmacdan, Moddiy texnik ta’minot tizimida mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan savdo xarajati uchun potensiallikni olib tashlashga imkonsiz bo‘ladi.
Savdolarning umumiy ta’sirlari ikkita uclubda hal qilinadi: ularning jami xarajatlardagi ta’siri qarashidan va savdolar daromadlaridagi ta’sir nuqtasidan. Micol uchun, u savdolarni o‘ctirish uchun savdo usullarining shunday yo‘llarida bo‘lishi mumkin bo‘lib, ularning xizmatlar hanuz unchalik yuqori darajada taklif qilinmayotganligi sabab, savdolar daromadi ham o‘sadi. Agar xarajat va daromad o‘rtasidagi farq avvalgidan katta bo‘lsa, savdo xarajat samarasizligidagi o‘sishga olib kelishi mumkin. Biroq, Moddiy texnik ta’minot yo‘nalishli xarajat hisoblash tizimini muvofiqlashtirishsiz, qaysi savdo yo‘nalishi xarajat-foydali bo‘lishini aniq bilish juda murakkab bo‘ladi.
Bir sohada ko‘p bora qabul qilingan qarorlar boshqa sohalardagi oldindan ko‘rilmagan natijalarga olib keladi. Minimum buyurtma qiymatidagi siyosatlar o‘zgarishi masalan mijoz buyurtma tuzilishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatishi mumkin va bu qo‘shimcha xarajatlarga olib keladi. SHu yo‘sinda, mahsulot jadvalidagi o‘zgarishlar yakuniy ombor mavjudligidagi o‘zgaruvchalikka olib boruvchi mahsulot samaradorligini oshirish uchun maqsad bo‘ladi va shunga ko‘ra mijoz xizmatiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Taqsimlash siyosatlarining jami tizimi ta’sirini aniqlash bilan bog‘liq muammolar bepoyondir. Uning tabiiy Moddiy texnik ta’minot orqali an’anaviy kompaniyalar orqali kesishuvda tashkilotlarning xarajatlar bilan funksiyasi ushbu vazifalarning ko‘pchiligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. An’anaviy hisoblash tizimi odatda ushbu kompaniyalarning keng ta’sirlarini aniqlashda yordam bermaydi, ko‘pincha Moddiy texnik ta’minot boshqa xarajat elementlaridagi xarajatlarga tegishli bo‘ladi. Micol uchun, buyurtmani ishlab chiqish xarajati biznesning turli funksional sohalarida hosil bo‘lgan alohida xarajatlarning birlashishi bo‘lib, u odatda birlashtirish uchun juda qiyinligini icbotlab bergan. Buyurtma ishlab chiqilishi davrini yakunlashda jalb qilingan turli xarajat elementlarini ko‘rsatib o‘tmoqda, ushbu elementlarning har biri aralash va o‘zgaruvchan xarajat komponentlarini hosil qilib, biror alohida buyurtma uchun turli jami xarajatlarga olib kelmoqda.
Budjetlash va ctandard belgilash uchun hisoblash amaliyoti kompaniya hisobotlarining bo‘limlashtirishda hosil bo‘lishga moyil bo‘lgan; ya’ni budjetlar funksional bazalarda o‘rnatilishga moyil bo‘ladi. Daxshatlisi qoida xarajatlari odatda o‘zlarini bir xil suv chegaralarida chegaralamaydilar. U moddiy texnik ta’minotning tabiati bo‘lib, toshni ko‘lga qarab uloqtirishga o‘xshaydi, alohida siyosatlar ta’sirlari ularning oraliq ta’sir sohalari tomon yoyilib ketgan.
Moddiy texnik ta’minot qarorlarining keyingi xususiyatlari o‘rinli xarajatlar ma’lumotlarini ishlab chiqarish murakkabligini qo‘llab quvvatlaydi, hamda ular odatda mavjud tizimning orqa maydoniga qarshi olingan bo‘ladilar. Ushbu kontekctidagi jami xarajat tahlilining maqsadi ushbu qarorlar olib kelgan taxminiy xarajatlardagi o‘zgarishlarni aniqlashdir. Xarajat shuning uchun foydali xarajatlarda kuzatilishi kerak – jami xarajatdagi o‘zgarish tizimga o‘zgarish orqali ta’sirlangan. Ya’ni ortiqcha sexlarning taqsimlash tarmoqlari uchun qo‘shimshasi transport, inventar investitsiyasi va aloqalardagi taxminiy xarajat o‘zgarishlarini olib keladi. Ikkita guruh o‘rtasida u daromadli xarajat bo‘lib, ushbu holatdagi qaror qabul qilish uchun o‘rinli hisoblash ma’lumotlari hisoblanadi. Moddiy texnik ta’minot xarajati qo‘shimcha yoki tizimdan kelgan omborning olib tashlanishi orqali ta’sir qilishini ko‘rsatmoqda.
Egalik qilinayotgan inventar bahosi. Eslatib o‘tilganidek, mijoz buyurtmalarini naqt pulga o‘tkazishning jami Moddiy texnik ta’minot jarayonlarida codir bo‘lgan xarajatlar mavjud. Biroq, eng katta xarajat elementining bittasi bitta bo‘lib, u ehtimol kamida yaxshiroq hisoblanadi va u albatta inventar hisoblanadi. Ko‘plab menejerlar egalik qilayotgan inventarlarining aclida qancha bahoga ega ekanligini bo‘yicha e’tiborsizligi ehtimolli holatdir. Agar barcha xarajatlar o‘sib borsa egalik qilinayotgan inventar natijasi to‘liq hisoblanadi, keyin esa inventarning real egalik qilinishi xarajati inventar qiymat kitobining o‘racha 25 foizlik bo‘limida bo‘ladi. Ushbu shakl juda yuqori sanaladi, chunki inobatga olinishi kerak bo‘lgan ko‘plab xarajatlar mavjud. Katta xarajat elementi odatda kapital xarajati bo‘ladi. Kapital xarajati kompaniya uchun debitorlik va oddiy aksiyalar xarajatlari kabilarni o‘z ichiga qamrab oladi. Odatda u bunda akc ettiriladigan kapitalning og‘ir xarajatidan foydalanadi. Bu erda, qarzga olingan pul kam bo‘lishiga qaramacdan, aksiyadorlarning ular kutgan qaytimlaridan oddiy aksiyalar investitsiyalari yuqori bo‘lishi mumkinligini qidiradilar.
Boshqa xarajatlar inventar saqlanishidagi xarajatlarga ta’sir qilinishi kerak bo‘lib, ular ombor egalik qilish, eskirish va o‘g‘irlash shuningdek sug‘urta va inventarning boshqarilishi bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ma’muriy xarajatlar hisoblanadi (to‘rtburchakka qarang)23.
|
| |
