Bog'liq Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi. Tursunov S. Muqimov Z. Norinboyev B.
21-jadval Suli va bug‘doy daialari tuprog‘ining turli qismlarida mikroorganizmlar soni O 'sim lik
T uproq
nam unasi
l g tup ro q d a m ikroorganizm lar soni, m ing
dona
olingan
chuqurlik, sm
R izosferada
o ‘sim lik ildizidan yiroq
m aydonlarda
Suli
0-25
300 000
1 500
30-60
240 000
500
B u g ‘doy
0-25
30-60
150 000
280 000
1 800
700
K o ‘rinib turibdiki rizosferada m ikroorganizm lar k o ‘pchilikni
tashkil etadi. Chunki rizosferada ildizlar m o ‘1 b o ig an lig id an m ikro-
73
organizm lar k o ‘payishi uchun sharoit tu g ‘iladi. M a ’lum ki ildizlardan
organik birikm alar (qand v a kislota) ajralib turadi, ildizlardan o ‘lik
epiderm ik hujayra qoldiqlari ajraladi, shuningdek ildiz tuklari va
b a ’zi bir qismlari nobud b o ‘lib turadi. B o ‘larning barchasi mikro-
organizm larning jadal taraqqiyoti zaminidir.
Tajribalar
shuni k o ‘rsatadiki, tuproq
m ikroorganizm lam ing
b a ’zi turlari (ba’zi bakteriyalar va zam burug‘lar) rizosferadan
o ‘simlikning yer ustki q is m ig a - shoxi, bargiga asta-sekin о ‘tib turadi
va o ‘simlikning tashqi tom onida u hosil qilgan hayotiy m oddalar
bilan oziqlana boshlaydi yoki b a ’zilari o ‘simlik ichki a ’zolariga
kirib o ‘rnashib oladi. Birinchi guruhga m ansub m ikroorganizm lar
o ‘sim likka deyarli zararli ta ’sir k o ‘rsatm aydi va ular o ‘simlik
a ’zolari sirtida b o ‘lganligi uchun epifitlar deb ataladi. Ikkinchi
guruhga m ansub m ikroorganizm lar esa o ‘sim likda rivojlanib
m a ’lum kasalliklarni keltirib chiqaradi va o ‘z navbatida o ‘sim likda
rivojlanishning susayishiga, b a ’zan butunlay qurib qolishiga olib
keladi. Bunday m ikroorganizm lar parazitlar deb ataladi.
Epifit m ikroflora vakillarining deyarli barchasi bakteriyalar
bo"lib, tuzilishi va xususiyatiga k o ‘ra deyarli bir xildir. U lar eng
k o ‘p tarqalgan. R sedom onas turiga m ansub bakteriyalardir.
0 ‘sim liklardagi epifit mikrofloralarning soni k o ‘pgina om illarga
b o g ‘liq: o ‘sim lik turi, o ‘sim likning rivojlanishi bosqichlari ob-
havo va y o g ‘ingarchilikni tez-tez b o ‘lishiga. Lekin ham m a vaqt
epifitlar o ‘sim liklarda k o ‘p m iqdorda b o ‘ladi. 0 ‘sim likda m eva
shakllana boshlashi bilan epifitlar m evaning turli joylariga o ‘m ashib
oladi. D onlarda mikrofloraning to ‘planishi uning tashqi tarafdan
him oyalanganligiga ham bog‘liq b o ‘ladi. M asalan dukkakli ekinlar
doni tashqi tarafdan dukkak bilan o ‘ralgan b o ‘ladi. Shuning uchun
ularning donida boshoqli ekin donlariga nisbatan m ikroflora kamroq
b o ‘ladi.
E p ifit v a p araz it m ik ro flo rala rd an tash q ari y an a k o ‘p g in a
m ik ro o rg an izm lar y o m g ir v a chang b ilan y o g ‘iladi, y ig ‘im -
te rim ja ra y o n id a k o ‘ta rilg a n chang b ilan u lar do n g a o ‘rn ashib
oladi.
74
A gar o ‘sim lik yaxshi sharoitda o ‘sib rivojlansa va o ‘z vaqtida
yig‘ib olinsa, uning hosilida asosan yuqorida k o ‘rsatilganidek epifit
m ikroorganizm lar bo'ladi. Tajribalardan aniqlanishicha, yangi
y ig ‘ib olingan don uyumidagi barcha mikrofloraning 90-99% ni
bakteriyalar tashkil etadi. Bunday nisbat donni sut va m um pishish
davrida ham kuzatiladi.
