Don
Massasini sovuq holatda saqlash.
3-jadval
Don massasini 0-10 °C
0°Cdan past
da saqlash
hahoratda saqlash
D on m assasi, un, yorma va omuxta-yem
m ahsulotlarini sovuq
holda saqlash term oanabioz qonun-qoidalariga asoslangan. Bu
usulda m ahsulotlar havo harorati pasaytirilgan m uhitda saqlanadi.
H aroratning
pasayishi
m ikroorganizm lar
faoliyatiga
salbiy
ta ’sir k o ‘rsatib, m ahsulot uyumidagi
biokimyoviy va fiziologik
jarayonlarning
kechishini pasaytiradi yoki um um an to ‘xtatib
q o ‘yadi. M ahsulot uyumini birinchi
darajali sovutilgan holda
saqlash deganda ham m a qatlam larda havoning harorati 10° С dan
pastda b o ‘lishi tushuniladi. Ikkinchi darajasi sovutilgan havoda
uyum lam ing ham m a qatlam lari 0°C dan past haroratda b o ‘ladi.
Yaqin kunlargacha m ahsulotlarni sovuq holda saqlashda
tabiiy
havo harorati iqtisodiy jihatdan ijobiy baholanib kelgan. Hozirgi
vaqtda sovutish uskunalaridan foydalanib, sun’iy
sovutilgan havo
q o ‘llanilmoqda. Bu esa m ahsulot uyumini tez sovutish im konini
beradi.
N atijada m ikroorganizm lar faoliyati keskin chegaralanadi va
m ahsulot isrofi kamayadi. Tabiiy sovuqlardan oqilona foydalanish
saqlash jarayonining iqtisodiy sam aradorligini oshiradi. Buning
uchun qishki sovuqlar tugab, yozgi issiq kunlar boshlanishi oldidan
q o ‘shim cha tadbiriy choralar am alga oshiriladi. B uning uchun issiq
kunlar boshlanishi bilan omborxona, eshik,
oyna va sham ollatish
m oslam ani zichlab yopish, tanishib o ‘tganim izdek yuqori harorat
un va yorm ada salbiy holatlam i yuzaga keltirishi mumkin.
Jum ladan yuqori haroratda m ikroorganizm lar tez rivojlanadi. U nda
achchiqlanish, nordonlanish, o ‘z-o ‘zidan qizish holatlari kuzatiladi.
24
Don m a s s a s in i g e r m e t i k s a q la s h h o l a t l a r i
D on mussusini
yuqori nam likda uzoq m uddatda saqlash uchun
НйУО 1и'н1г1п1
yo'qotish kerak b o ‘ladi. B uning uchun donni germetik
ihnrttUUa tmqlashdan
foydalaniladi. M ahsulotlarni havosiz m uhitda
Mqlflmh,
k o ‘proq
don uyum ida q o ‘llaniladi.
B u usulda saqlanganda
dun orttliqlarida
kislorodning y o ‘qligi sababli, nafas olish susayadi,
m lkroorgunizm lar
faoliyati to ‘xtaydi. K islorodga m uhtojlik sezgan
kitlltt vu
hasharotlam ing ham rivojlanishi uchun sharoit y o ‘qoladi.
N atijada don
uyumining isrofi keskin qisqaradi.
Kislorodsiz
m uhitda nam lik tang (kritik) darajaga yetm asa
don uyum ining
yem -xashak (furaj) va texnologik sifatlari yaxshi
M qlanlb qoladi.
D onuyum larini saqlashda kislorodsiz muhitni hosil
qllldhning quyidagi
usullari mavjud:
* m ahsulot
uyumidagi turli tirik organizm larning nafas olishi
oqlbutida
kislorodning sarflan ish iv ao ‘z-o‘zidan karbonat-angidrid
gil/ini tabiiy
to ‘planishiga olib kelish avtokonservatsiyalashuviga
o llb kcludi;
-
don
uyumiga
azot, karbonat angidrid va boshqa maxsus
gft/larni kiritish
orqali; (karbonatangidirid o g ‘ir gaz hisoblanib, don
orellqluridugi
bo'shliqdan havoni m ajburiy siqib chiqarish orqali);
K M o ro d siz
muhitni hosil qilishda k o ‘pincha ikki usuldan
fbydalaniladi.
H ozirgi vaqtda
k o ‘plab don uyum larini yer ostida kislorodsiz
m uhitni hosil qilish yoMi
bilan saqlash keng q o ‘llanilmoqda. Don
m aeiaslnl
barcha turlarini
germ etik sharoitda saqlash m um kin
(nonbop.
u ru g 'lik k a
m o ‘ljallangan u rug ‘larni germ etik usulda
l« q l« ih taqlqlanudi).
D uny on in g barcha m am lakatlarida
don uyumining saqlanuv-
e h in llg in i t a ’m inlashd a k o 'p g in a
q o ‘shim cha texnologik tadbirlar
q o 'lla n ila d i. Bularga don uyum ini
aralashm alardan tozalash va
quritish, faol shamollatish,
zararkunandalarga
qarshi kurashish,
kim yoviy konservalash,
tezkor tadbir-choralar tizim iga rioya qilish
vh h.k.lar kiradi.
25
Respublikam izda ham don uyum larini quruq v a sovutilgan ho
latda saqlash usullari keng qo'Ilaniladi. Saqlashda quyidagilar q at’iy
hisobga olinishi lozim:
- don uyum lari saqlanadigan joyning iqlim sharoitlari;
- don partiyasining qaysi m aqsadda saqlanayotganligi;
- don partiyasining sifati;
- qo ‘llanilayotgan u yoki bu tartiblar ham da texnologik
tadbirlarning iqtisodiy samaradorligi.
Tajribalar shuni k o ‘rsatadiki, don uyumining saqlanuvchanligiga
ta ’sir etuvchi barcha sharoitlarni hisobga olgan holda, u yoki bu
tartibni qo ‘llash orqali eng yuqori texnologik sam aradorlikka va
yuqori iqtisodiy k o ‘rsatkichlarga erishish mumkin.
Saqlash tartiblari
sistem atik ravishda qo'llanilganda esa yanada yuqoriroq natijalarga
erishiladi.
Ekin m aydonlarining kengayib borishi ham da g ‘alla ekinlarini
yalpi hosilning ortishi don mahulotlari tizim ini takom illashtirish
va kengaytirishni taqazo etmoqda. Zero, yetishtirilgan mavjud
hosilni sifatli saqlash v a qayta ishlash, shuningdek iste’molchilarga
m untazam ravishda bekam i k o ‘st yetkazib berish don mahsulotlari
tizim i oldidagi eng asosiy vazifadir. Shu bois respublikam izning
к о ‘pgina viloyat va tum anlarida k o ‘plab zam onaviy om borlar va
qayta ishlash korxonalari bunyod etilmoqda.
