Ko‘zlar — yog‘ochning, xususan, duradgorlik hamda mebel ishlari uchun mo‘ljallangan taxtalarning
jiddiy kamchiliklaridan biridir. Ko‘zlar yog‘och
sifatini pasaytiradi, uskunalarda ishlashni qiyinlashtiradi va
yog‘ochning mexanik xossalariga yomon ta’sir ko‘rsatadi. Bunday yog‘ochni ishlash vaqtida ko‘zi tushib ket-
maydigan va yog‘ochning asosiy tanasiga ulanib o‘sgan sog‘lom butoqli (ko‘zli) yog‘och ashyolar uncha
pishiq bo‘lmasada, ularni yog‘och konstruksiyalar uchun ishlatish mumkin. Tanadan chiqqan butoqning asosi
deb ataluvchi bunday ko‘zlar, daraxtning bir butunligiga putur yetkazadi, undagi tolalar yo‘nalishini
o‘zgartiradi. Yog‘ochning pishiqlik darajasi undagi ko‘zlar miqdori va joylanishi bilan aniqlanadi.
Cho‘zilishga yoki egilishga ishlaydigan yog‘och konstruksiyalarda ko‘zlarning bo‘lishi xavflidir.
Daraxt butoqlarining katta-kichikligiga qarab, yog‘ochdagi ko‘zlar asosan quyidagi ikki guruhga bo‘linadi:
to‘la yetilgan va yetilmay qurib qolgan ko‘zlar. Birinchi guruhga kiruvchi butoq asosi sog‘lom va o‘ta qattiq
bo‘ladi. Sog‘lom ko‘zda hech qanday chirish alomatlari bo‘lmaydi, rangi jihatidan o‘zining bir oz to‘qligi
bilan yog‘och rangidan ajralib turadi. Bu esa ko‘zning yupqa qatlamli va o‘ziga xos yillik halqalardan tashkil
topganligini bildiradi. To‘la yetilgan butoqli xodadan
yupqa taxtalar tilinsa ham, undagi sog‘lom ko‘zlar tushib
ketmaydi, chunki ko‘zdagi yillik qatlamlar bilan tana qatlamlari juda pishiq bog‘langan bo‘ladi. O‘ta qattiq
ko‘zlar ham sog‘lom yog‘ochlikka ega, ammo rangining juda to‘qligi uni yaqqol ajratib turadi. O‘ta qattiq
ko‘zlar yog‘och smolaga to‘la to‘yingan va tarkibida har xil moddalar ko‘p bo‘ladi. Yetilmay qurib qolgan
ko‘zlar yog‘och sifatini ancha pasaytiradi. Bunday ko‘zlar tilingan yog‘och ashyolarida yoriqlar hosil qilishi
(ko‘z taxtadan chiqib ketadi) yoki yog‘ochda chirish kasalliklarining kelib chiqishiga sabab bo‘lishi mumkin.
Yetilmay qurib qolgan ko‘zlarda yillik qatlamlar tana qatlamlaridan ajralgan bo‘ladi.
Quriganda bunday
ko‘zlar osongina chiqib ketadi. Rangi qora, shuningdek, yumshab qolgan g‘ovak ko‘zli yog‘ochlarni qurilishda
ishlatib bo‘lmaydi.
Daraxt tanasida butoqlarning joylanishiga va uning tanasi qanday yo‘nalishda tilinishiga qarab, ko‘zlar
taxta yoki to‘sin
sirtida doira, tuxumsimon, pona singari bo‘ladi. Tilingan yog‘och ashyolarda tana bilan
tolalari ulanib ketgan ko‘zlar ko‘p uchraydi. Bunday ko‘zlar qoziq singari yog‘ochning o‘zak nurlari yo‘na-
lishida joylashgan bo‘lib taxta yoki to‘sin sirtiga chiqib turadi.
Bargli va ignabargli tilingan ashyolarda, ayniqsa, qarag‘ayda panjasimon ko‘zlar ko‘p uchrab turadi. Taxta
sirtida bunday ko‘zlar simmetrik ravishda joylashgan bo‘lib, tuxumsimon shaklda o‘zak tomon cho‘zilib
ketadi. Taxta sirtidagi ko‘zlarning katta-kichikligini aniqlash uchun ularning diametri va oralaridagi masofa
o‘lchab topiladi. Keyin, taxta yoki to‘sin sirtining necha foizini ko‘zlar tashkil etganligi aniqlanadi.
Yog‘ochning mustahkamligi undagi ko‘zlar soniga,
katta-kichikligiga, shuningdek, yog‘och
konstruksiyaning qaysi qismida joylashganligiga bog‘liq. Ayniqsa, yog‘och konstruksiyaning egi-luvchan
qismida joylashgan ko‘zlar uning mustahkamligini juda pasaytiradi. To‘sinbop yog‘och balandligining 0,1
qismini ko‘z tashkil etsa, uning egilishga bo‘lgan mustahkamligi 10—12% ga, 0,25 qismi yirik ko‘zdan iborat
bo‘lganda esa 25—30% ga kamayadi.
Agar taxta to‘sin yoki boshqa duradgorlik buyumlarida chirigan yoki rangi o‘zgargan ko‘zlar bo‘lsa, ularga
ishlov berish kerak.
