- 2003 yillarda DDT yig'indisi Ьilan tuproq ifloslanishi dinamikasi (STChK ulushida)

26-jadval

• kuzatish va nazorat-Ьizni o'rab turgan atrof va muhitni uzluksiz kuzatib borish ;

  
  

• taxmin qilish (prognoz}-tablatda tabliy va antropogen omillar

  
  tasirida bo'ladigan o'zgarishlami oldindan aniqlash;
  

• boshqarish-atrof muhitda bo'ladigan tadblrlami boshqarish yoki tartibga olib borish.

  
  Ekologik konsepsiya monitoringi
  Quyidagicha:
  

• Maktab ekologik monitoringi (МЕМ) -ekologik talim tizimining Ьir qismi bo'lib asosan ekologik Ьilimlarining tushunchalarning ,dunyo qarashning amaliy ishlar asosida shakllanishiga, o'zi yashab turgan joydagi o'zgarishlami kuzatib borishga aytiladi.

  
  

• МЕМ ning maqsadi quyidagicha:

  
  O'sib borayotgan yosh avlodda amaliy ishlar orqali ekologik Ьilim va madaniyatni shakllantirish.
  Ma'lum hududdagi ekologik ahvolni umumiy kuzatishga yerishish, ko'pinclш maxsus tashkilotlar hamma joylarda tekshirish yoki kuzatuv­
  lar olib borishga imkoni bo'lmaydi, shuning uchun ushbu kuzatuv­ laming ahamyati katta.
  

• МЕМ ning huquqiy mavqeysi yoki darajasi,aholining ekologik kompleks Maqsadli talim haqidagi Dasturiga, MEMning nizomiga, Ta­

  
  Ьiatni muhofaza qilish qo'mitasi va ushbu hududda qabul qilingan bosh­ qa hujjatlar asosida belgilanadi. Hududni o'rganish bo'yicha olib borilayotgan kuzatishlar monitoringiga maktab ekologik monitoringi
  qo'shimcha tizim bo'Iib kiradi. Chunki talabalar kelajakda maktaЫarda ekologiyadan o'qituvchi bo'lishlari mumkin.
  

• Monitoring butun hudud bo'yicha yagona Ьir dastur asosida ,Ьir xil o'rganiladigan obyekt nazorati, Ьir uslubdagi kuzatishlar nazorat qilinadigan hududda o'lchash va hisobot topshirish Ьirdek bo'ladi. Ammo qishloq va shahar maktaЫarida joyning katta kichikligidan kelib chiqib ayrim ko'rsatkichlar Ьiroz boshqacha bo'Iishi mumkin.

  
  

• Maktab ekologik monitoringi ikki yo'nalishda bo'ladi:

  
  Maktab joylashgan kichik hududda gi barcha landshaft va geog­ rafik joylashuvi monitoring qilib chiqiladi ,bunda albatta aholi yashaydigan ijtimoiy va gigiynik inshoatlar ham hisobga olinadi;
  174
  Ushbu hududning asosiy deb hisoЫangan ayrim joylarida taЬiiy va antropagen omillarni hisobga olgan holda Ьioindikatsion, fenologik hamda fizika-kimyoviy nazorat o'tkaziladi.
  

  • Ekologik monitoring aslida taЬiiy muhit, ,ekotizim va Ьoshqa hodisalarni Ьir muddatda o'rganilgan izlanishlar asoslanmaydi ,balki alohida ajratib olingan joylarda Ьir necha yillar davomida olib borilgan ko'p yillik ishlarni taqqoslash natijasiga amal qilgan holda olib Ьoriladi.

    
    Ekologik monitoring izlanishlari Qadimgi Rimda ma'lum bo'lgan
    «Nima? Qayerda ? Qachon» formulasi asosida olib Ьoriladi.
    

  • Olib boriladigan ekologik monitoringlar eng avvalo hamma uchun qulay bo'lishi yoki uni hamma bajara olishi kerak, unda fenologik, geoindikatsion, Ьioindikatsion usluЫar orqali atrof muhitda yuz byergan, suvning, tuproqning, havoning ifloslanishi natijasida o'zgarishlarni o'lchay olishi, aniqlay olishi kerak. Bu ishlar shunchalik oddiy bo'lishi kerakki bu yerda qo'shimcha yangi asbob-uskunalar, reaktivlar yoki maxsus yangi asboЫar olish zarurati tug'ilmasligi kerak.

    
    

  • Ekologik monitoringni geografik asosda ham olib borish mum­

    
    kin, bunda ekologik omillarning taЬiatdagi o'zgarishlarga tasiri va o'zgartirilgan landshaftlarni kartografiya usuli Ьilan tariflash hamda ekologik tasirlardan zararlangan yerlarni baholash ishlari to'rt darajali shkala-asosida olib boriladi:
    А. Ekologik baholash, B.Tavakkal, jur'at V.Krizis yoki inqiroz,
    G. Qiyinchiliklar
    Baholash ishlari quyidagicha bo'ladi:
    -tajriba olib boriladigan hududni ekologik Ьirlik yoki talaЫar asosida tanlab olish.Ushbu maydon o'quv ishlari olib boriladigan manzil yaqinida bo'lishi kerak.
    -monitoring olib boriladigan barcha obyektlarda inventarizatsiya o'tkazish.Hududdagi landshaftlar va texnogen zonalarning joylashishi kartaga kiritilib, hududning umumiy maydonining qancha qismini tashkil etishi hisoЫab chiqiladi.
    -o'sha hududdagi zararlangan maydonda ekologik baholash ishlari to'rt darajali shkala asosida olib boriladi.
    1О. O'quv muassasi joylashgan hudud monitoringida yashash
    ,haroitlari ko'rsatkichlari va o'quvchilarning sog'ligi, kasallanish sabaЬlari o'rganilib boriladi.
    
  
  175
  

  • Monitoring olib borilayotgan joydagi Ьir necha maydonda fitotsenoz, tuproqning tipi va mexanik tarkibl, fizikaviy-kimyoviy tarkibl aniqlanadi. Olib boriladigan Ьiodiognostika ishlari o'sha joydagi o'simlikning, hayvonlarning va tuproqdagi mikroblo\ogik aktiv jarayonni hisobga olgan o'tkaziladi.

    
    

  • Hududga antropogen omillarning ta'siri ikkiga bo'lib o'rga­ niladi: tajriba maydoni antropogen omillarning tasiri kuchli bo'lgan va nazorat maydoni ekologik toza maydondir. Tajriba olib boriladigan

    
    hududlar joy\ashish, tuproq tipi, o'sadigan o'simlik\ari va Ьoshqa ko'rsatkichlari Ьilan Ьir- Ьiriga o'xshash Ьo'lishi kerak.
    

  • Hududdagi,havo atmosferasining ifloslanish darajasi daraxt\ar bargidagi changlarga, (tyerak va qarag'ay (sosna) qor qatlamidan olingan analizlar natijasiga, kis\otali yog'inlar miqdoriga, jamoat transportlari tash\arna\ari va boshqalar asosida olib boriladi.

    
    

  • Suv havzalaridagi ichimlik suvlarning diagnostikasi Ьioindikat­ sion, organoleptik va fizika- kimyoviy usullar yordamida olib boriladi.

    
    

  • Kuzatishlar natijasida olingan eko\ogik ma'lumotlar har yili

    
    mazkur hududning ekologik pasportiga yozib boriladi, har Ьir joyning ekologik pasporti ham bu boradagi jonkuyar tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilgan bo'ladi.
    

  • Ekologik monitoring olib borayotgan tashkilot\ar o'rtasida o'zora eko\ogik izlanishlarning natijalari,pedagogik tajriba\ar, uslubly qo'llanma\ar Ьilan taminlanganlik va umuman qilinayotgan ishlar samarali bo'lishi uchun informatsion a\oqa\ar o'rnatilgan bo'lishi kerak. Aloqa o'rnati\sa Ьir muncha qulayliklarga yerishi\adi :

    
    -olingan ekologik ma'lumotlarning o'sha hudud bo'yic\1a banki hosil qi\inadi ;
    -ekologik talim va tarblya haqida pedagogik tajribalar almashish mumkin;
    -olingan ma'lumotlardan tablatni muhofaza qiluvchi hamda jamoat, hokimi}at organlari foydalanishi oson\ashadi.
    Agarda kuzatuv olib boruvchilarning imkoniyati bo'\sa, lntyernet tarmoq\ari is\1\asa i\miy va amaliy ish olib boruvchi\ar uchun juda qulaylik bo'ladi.
    

  • Olingan ma'lumotlarni izlanish\ar olib maktaЬ\ar, \aborato­ riyalar," oliy talim kafedralari, ekologik markazlar qayta ishlab xulosa\arni umumlashtirib ko'rsatkichlardan kelib chiqib ke\ajakda olib boriladigan ishlarning rejalarini tuzish kerak.

    
    
  
  176
  18. Ekologik monitoringni olib borish va uni o'tqazish uchun masul o'sha hududdagi talim boshqarmasi va tablatni himoya qiluvchi tashkilotlar zimmasida bo'ladi.
  
  
  
  Download 0,61 Mb.