variatsiyali deb nomlangan qatorga ega bo‘lamiz.
Demak, varitsiyali qator deb shunday ma’lumotlar qatoriga aytiladiki, unda
o‘sish yoki kamayish tartibida variatsiyalanadigan alomat(belgi)ning mumkin
bo‘lgan qiymatlari ko‘rsatiladi.
Variatsiyalanuvchi
belgining(alomatning)
tavsifiga
bog‘liq
ravishda
variatsiyali qatorlarning ikki xili, ikki holdagi o‘zgaruvchanlik farqlanadi: sonli,
bunda o‘lchash mumkin bo‘ladi; va sifatli, bunda o‘lchash mumkin bo‘ladi.
Sonli o‘zgaruvchanlik deganda variantlar orasidagi farqning sonli
ifodalanishiga, masalan: og‘irligi, balandligi, hosili, donlarining soni va boshqalar
bilan, aytiladi. Sonli o‘zgaruvchanlikning ikki xilini farqlashadi: 1) uzlikli, yoki
diskretli; va 2)uzliksiz.
Birinchi holatda variantlar orasidagi farq bir-biriga mutlaqo o‘tmaydigan
ravishda butun sonlarda ifodalanadi. Masalan, bir kvadrat metrdagi o‘simliklarning
soni, boshoqdagi donlarning soni va boshqalar.
Ikkinichi holatda esa variantlarning qiymatlari bir-biriga o‘tishning cheksiz
ko‘p sonlar qiymatlari mumkin bo‘lgan hajm, uzunlik, og‘irlik va boshi kabi
ifodalanadi. Faqat bunda hamma narsa mazkur miqdoriy alomatning tavsifi uchun
qabul qilingan sifat darajasiga bog‘liq bo‘ladi.
Sifat o‘zgaruvchanligi deganda – ba’zi variantlarda bor, va ba’zilarida yo‘q
bo‘lgan sifat ko‘rsatkichlari bilan ifodalanuvchi variantlar orasidagi farq
bo‘lganidagi varitsiyalanish tushuniladi.
9
Sonli o‘zgaruvchanlik Sonli variatsion qatorlarning asosiy statistik tavsiflari(parametrlari) bo‘lib
quyidagilar hisoblanadi: o‘rtacha arifmetik (±) , dispersiya (S
2
), standartli og‘ish
(S), o‘rtacha arifmetik xatolik (S±), variatsiyalanish koeffitsienti (V) va tanlangan
o‘rtachaning nisbiy xatoligi (S±%).
