25
1.3-rasm. Tadqiqot usullarining tarkibiy sxemasi
Namlangan paxta chigitining elektr qarshiligini o‘rganayotganda namlash
davomiyligining urug‘lik qarshiligi parametriga ta’siri hisobga olingan. Barabanli
Namlangan
paxta chigitining
elektrofizik xususiyatlarini o‘rganish
usullari
Paxta chigiti va gommozning
qo‘zg‘atuvchisi infektsiyasining
morfologiyasini o‘rganish
Elektr qarshiligini o‘lchash usullari
va xatolarni baholash
Bir tomonlama eksperimentni rejalashtirish
Elektr qarshiligini o‘lchash orqali
Uchqun tokining ta’sirini
o‘rganish
namlangan
urug‘
tarkibiy
qismlari
namlan-
gan urug‘-
larning
qatlamlari
gommozni
qo‘zg‘ata-
digan toza
madaniyat
chotnik
chigitni
laboratoriya
o'tlash
bo'yicha
Tadqiqot natijalarini
qayta ishlash
va tahlil qilish
Xulosa
26
namlagichda to‘klangan urug‘larni tayyorlash texnologiyasi ikki daqiqa davomida
amalga oshirilganligi sababli, paxta chigiti tarkibiy qismlarining elektr qarshiligini
o‘lchash uchun bir marotabalik ho‘llash vaqtiga teng vaqt davri asos qilib olindi.
Paxta chigitining tarkibiy qismlari xalaza, mikropil va po‘stlog‘idir (1.4-rasmga
qarang).
Tajribalar uchun Toshkent viloyati sharoitida rayonlashtirilgan C-6524 o‘rta
tolali navli, ko‘paytirilgan paxta chigiti ishlatilgan. Urug‘larning vaznini o‘lchash
uchun biz 9033RN-20 g (TU 205 RSFSR XI-07-103-83) tarozisini ishlatdik. Va
urug‘ning kichik qismlarining massasini aniqlash uchun (masalan, qobig‘i yoki
yadronong), biz yuqori tezlikda ishlaydigan materiallarning quyma materiallari
uchun o‘lchovni ishlatdik (TU 64-I-3849-84).
Urug‘ning tarkibiy qismlarini olish usuli quyidagicha. Havo bilan quritilgan
urug‘lar bo ‘ylama va ko‘ndalang kesimlarda ikki qismga kesildi. Olingan
qismlardan yadro qoldiqlari tozalandi. Keyin elektr qarshiligini o‘lchash amalga
oshirildi.
Qarshilikni o‘lchash
usullari juda xilma-xildir, chunki amalda turli
o‘lchamdagi va har xil tabiatdagi qarshiliklarni o‘lchash kerak. Ulardan
megohmmetr usullari bevosita usullarga mansub. Megohmmetr asosan izolyatsiya
qarshiligini o‘lchash uchun ishlab chiqariladi. Urug‘lar katta qarshilikka ega
bo‘lganligi sababli, bizning ishimizda F4101 megohmmetr ishlatilgan.
Ortiqcha(sirqish) toklarni o‘lchash natijasiga ta’sirini kamaytirish
uchun
o‘lchash vaqtida asosli maxsus tayyorlangan ekran ishlatilgan. Sog‘lom va
zararlangan paxta chigiti tarkibiy qismlarining elektr qarshiligini o‘lchash uchun
moslama yasalgan (1.5-rasm). O‘lchagan 1 namunasi quruq paxta chigitlarini
yadrosi va po‘stlog‘i bo‘ylab bo‘linib, keyin yadroni tozalash natijasida olingan.
Megohmmetr elektrodining uchi 3 izolyatsion tayanchga 2, boshqa qismi 4 metall
plastinkaga 5 ga ulanadi. O‘lchangan ob’ekt igna va tekis elektrodlar orasida
joylashgan. Yalıtkan qo‘llab-quvvatlovchi 2 teng kuch bilan namunani metall
ustunga 6 bosadi. Metall ustun ochiq idish shaklida ishlab chiqariladi va metall
plastinka yuzasiga mahkam o‘rnatiladi. Ob’ektni o‘lchash
namlash jarayonida
27
amalga oshirildi. 7 suv miqdori tibbiy shprits bilan o‘lchandi va har bir tajriba
uchun bir xil qabul qilindi.
Tajribalar ma’lum usullar bo‘yicha xatolarni hisobga olgan holda o‘tkazildi.
Olingan natijalarga ko‘ra, urug‘lik tarkibiy qismlarining elektr qarshiligining
o‘rtacha qiymati namlikning ma’lum bir muddati uchun hisoblab chiqilgan. Shu
bilan birga, Agat sekundomeridan foydalanilgan.
Yuqorida tavsiflangan o‘lchash usuli 1991 yilda Toshkent viloyatidagi
fermer xo‘jaliklarida sanoat ekish uchun mo‘ljallangan C-6524 navli sog‘lom
urug‘larning elektrga chidamliligini aniqlash bo‘yicha tajriba natijalarini aks
ettiradi. Infektsiyalangan urug‘lar tarkibiy qismlarining
elektr qarshiligini
o‘rganish uchun C-6524 nav urug‘lari sun’iy ravishda gommoz patogen
infektsiyasi bilan yuqtirildi. Qolganlari, zararlangan urug‘larning elektr qarshiligini
o‘lchash usuli sog‘lom (urug 'tarkibiy qismlari) ni o‘lchash usuli bilan bir xil.
Jadval shuni ko‘rsatadiki, bir xil urug‘lik turiga qaramay, sog‘lom va
zararlangan urug‘larning namlangan tarkibiy qismlarining qarshiligi har xil.
Infektsiyalangan urug‘larning elektr qarshiligi ko‘rsatkichlari, ayniqsa paxta chigiti
tarkibiy qismlarida, ular zich joylashgan nuqtalarda (mikrofillar va qobiqlar
qismlarida) katta bo‘ladi. Tajribalar natijalari 1.2-jadvalda keltirilgan.
