22
X
o‘r
=(1,65+1,55+1,75+1,60+1,63+1,57+1,65+1,68+1,70+1,69+1,63+1,69+1,68+1,
62+1,66+1,60+1,69+1,61+1,67+1,59+1,67+1,71+1,60+1,66+1,65+1,60+1,58+1,63
+1,69+1,65)/30==4935/30=1,645;
O‘rtacha kvadratik xatolik (o‘zgarish) quyidagicha topiladi:
.
0465
,
0
29
06267
,
0
1
30
)
65
,
1
645
,
1
(
)
55
,
1
645
,
1
(
)
65
,
1
645
,
1
(
1
)
(
2
2
2
1
2
n
x
x
n
i
i
1.3 Chigitga elektr ishlov berish natijalari
Sog‘lom va gammoz infektsiyasi bilan kasallangan paxta chigiti tarkibiy
qismlarining elektr qarshiligini o‘rganish
O‘zbekistonda paxtaning turli yillarda gommoz bilan tarqalishi turlicha
namoyon bo‘ldi. Biroq, oqibatlari tolaning sifatiga jiddiy ta’sir qiladi va hosilni
yo‘qotishiga olib keladi. Gommoz kasalligini nazorat qilish bo‘yicha ko‘plab
tadqiqotlar pestitsidlardan foydalanishga asoslangan.
Pestitsidlar odamlarning
sog‘lig‘iga va issiq qonli jonizotlarga salbiy ta’sir qiladi, atrof-muhitni
ifloslantiradi.
Paxta chigitlarini gommoz kasalligidan ularni zararsizlantirish maqsadida
elektr razryadlari bilan davolash ekologik toza texnologiya bo‘lib, mintaqadagi
ekologik vaziyatni yaxshilashga yordam beradi. Mazkur bo‘limda
quyidagi
adabiyotlar tahlil qilindi[1].
Paxta chigitlarini zararsizlantirish uchun elektr tokidan foydalanish
elektr
bilan ishlov berilgan materialning elektrofizik parametrlarini asoslashni talab
qiladi. Zavodda saqlanganda urug‘larning namligi 10-12% oralig‘ida bo‘ladi.
Saqlangan urug‘larni ekish texnologiyasi ekishdan oldin urug‘ni namlashni talab
qiladi.
Bunday holda, urug‘larning namligi ikki va uch baravar ko‘payadi.
Gommoz infektsiyasi bilan kasallangan tukli paxta chigiti terisining turli
qismlaridagi elektr qarshiligini o‘lchash va elektrofizik parametrlarni o‘rganish
bo‘yicha tadqiqot usullarini ishlab chiqish dolzarb vazifadir.
23
V.V. Kazanskiy monografiyasida [1] paxta yig‘ib olingandan so‘ng darhol
o‘lchash uchun tanlangan ho‘l urug‘larning elektrofizik parametrlarining tavsiflari
o‘rganilgan. Ushbu ishda E9-4 va E9-5 fraktsion testerlari, E10-2
umumiy
o‘tkazuvchanlik o‘lchagichi va 0 diskret chastotada E6-3 teraohmmetr yordamida
paxta chigitining elektr xususiyatlari (
ε, tgδ, ρ) 0,1; 0,4; 1; 10; va 100 MGts
chastotalarda o‘rganildi. Biroq, yadrolarning fizik-mexanik xususiyatlari,
urug‘larning yadrosi va po‘stlog‘i saqlash vaqtida sezilarli darajada o‘zgaradi.
Urug‘ning po‘stlog‘i yog‘ochga aylanadi, yadroning namligi pasayadi. Yadro va
qobiqni tashkil etadigan elementlari ham o‘zgarishi mumkin.
Ushbu ishlarning tahlili ekishdan oldin namlangan tuklangan urug‘larning
elektrofizik parametrlari to‘g‘risida ma’lumot yo‘qligini ko‘rsatmoqda. Shu
sababli, namlangan tukli paxta chigitlarini ekishning elektrofizik
xususiyatlarini
o‘rganish elektr razryadli qayta ishlash rejim parametrlarini asoslash uchun ilmiy
va amaliy ahamiyatga ega.
Mazkur muammoni hal qilish va eksperimental tadqiqotlarni o‘tkazish uchun
umumiy ishlab chiqarish diagrammasi 1-rasmda keltirilgan texnik tadqiqotlar
ketma-ketligini aks ettiradi va uslubiy xatoni bartaraf etishga yordam beradi.
Namlangan g‘o‘za chigitlarining elektrofizik xususiyatlarini o‘rganish bo‘yicha
tadqiqot uslubiy tuzilmasining ushbu diagrammasida (1.3-rasm), operatsiyalar
ketma-ketligi quyidagicha ajratiladi: g‘o‘za urug‘i va gommoz qo‘zg‘atuvchisi
infektsiyasining morfologiyasini o‘rganish; elektr qarshiligini o‘lchash usullarini
va xatolarni baholashni o‘rganish; bir faktorli eksperimentni rejalashtirish: elektr
qarshiligini o‘lchash uchun; uchqun tokining ta’sirini o‘rganish; namlangan urug‘
tarkibiy qismlari; namlangan urug‘larning qatlamlari; gommoz qo‘zg‘atuvchisining
sof madaniyati fizik xossalari to‘g‘risida; chigit elementlariga elektrli ishlov
berishni o‘rganish bo‘yicha laboratoriya strukturaviy sxemansi va oxirida tadqiqot
natijalari va xulosalarini qayta ishlash va tahlil qilish berilgan.
Paxta chigitlari ekishdan oldin namlanadi. Paxta chigitini namlanishning
morfologiyasi va mexanizmi 1.5-rasmda keltirilgan. Paxta chigitining tasavvurlar
ko‘rinishi berilgan(1.4-rasm). Namlanish jarayonining
dastlabki bosqichida, 2-tuk
24
ostidan keyin namlikni assimilyatsiya qilishning asosiy joyi xalaza 1 hisoblanadi.
Namlik bilan birga kislorod ham g ‘ijimlangan ikki pallali yadro 3 ga o‘tadi,
shundan so‘ng ildiz 4 mikropil 5orqali o‘zining yashashi uchun yo‘l ochadi.
Po‘stloq 6 urug‘ yadrosini (3 va 4) ortiqcha kislorodning kirishidan himoya qiladi.
Shu bilan birga, urug‘ po‘sti namlikning urug‘ yadrosiga tez borishi uchun
to‘sqinlik qiladi.Paxta urug‘i yadrosining shishishi paytida po‘stning ta’siri 1-
jadvalda keltirilgan (G. Ya. Gubanovning ishi asosida).
