Eksperiment natijalariga statistik ishlov berishning zamonaviy usullari monografiya

17 
Tasodifiy xatoliklar. 
Tasodifiy xatolik va ularning taqsimlanishi 
Tasodifiy xatolik biror fizikaviy kattalikni takror o‘lchaganda hosil 
bo‘ladigan, o‘zgaruvchan, ya’ni ma’lum qonuniyatga bo‘ysinmagan holda kelib 
chiqadigan xatolikdir. Bu xatolik ayni paytda nima sababga ko‘ra kelib chiqqanligi 
noaniqligicha qoladi, shuning uchun ham uni yo‘qotish mumkin emas. Haqiqatda 
o‘lchash natijasida tasodifiy xatolikni mavjudligi takror o‘lchashlar natijasida 
ko‘rinadi va uni hisobga olish, o‘lchash natijasiga uni ta’siri (yoki o‘lchash 
aniqligini baholash) matematik statistika usuli yordamida amalga oshiriladi. 
Bevosita o‘lchashlar natijasining xatoliklarini baholashda quyidagi 
funksiyadan foydalaniladi:
( 
(1.12) 
bu yerda f - aniq funksiyadir, x
1
,x
2
,...x
n 
- bevosita o‘lchash natijasi. 
Xatolikni baholash uchun esa xatolikning taxminiy formulasidan 
foydalaniladi. 
Absolyut (mutlaq) xatolikning maksimal qiymati quyidagi formula bo‘yicha 
hisoblanadi. 


y
y
x
x
i x x
i
i
m
i







0
1
(1.13) 
Xatolikning nisbiy qiymati esa quyidagi formuladan topiladi: 







m
1
i
x
i
x
x
i
y
i
m
i
y
x
x
y
y
y





(1.14) 
Tasodifiy xatolik esa (uning dispersiyasi) quyidagicha hisoblanadi: 




y
i x x
i
i
m
y
x
i
m
2
2
2
1











(1.15) 
O‘lchash vositalarini aniqligini, qanchalik aniq o‘lchashini baholash uchun 
o‘lchash vositalarining aniqlik klassi (sinfi) degan tushuncha kiritilgan. Aniqlik 

18 
klassi - bu o‘lchash vositalarini shunday umumlashgan xarakteristikasi bo‘lib, 
ularning yo‘l qo‘yishi mumkin bo‘lgan asosiy va qo‘shimcha xatoliklari chegarasi 
(doirasi) bilan aniqlanadi. Demak aniqlik klassi o‘lchash vositasining aniqlik 
ko‘rsatkichi emas, balki uning hususiyatlari bilan belgilanadi, aniqlanadi. 

Download 1,74 Mb.