6.2. Marketingda strategik rejalashtirishning maqsadi va vazifalari
Korxonalar faoliyatini strategik rejalashtirish uning sotish, foyda olish va
rentabellik ko‘rsatkichlarini yaxshilashga xizmat qiladi.
Strategik rejalashtirish - bu korxonani istiqbolda ko‘rish, korxonaning
iqtisodiyotda, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o‘rni, rolini bilish va yangi
darajaga erishish yo‘llari, vositalarini ishlab chiqishdir. Strategik rejalashtirishda aniq
hisoblangan ko‘rsatkichlar bo‘lmaydi, balki turli bashoratlar asosida mo‘ljallar,
kelgusiga nazar tashlashdan iboratdir.
F.Kotler firmaning strategik rejalashtirish haqida bunday deb yozadi:
«Firmaning maqsadlari, uning marketing sohasidagi imkoniyatlari orasidagi strategik
muvofiqlikni boshqaruv jarayonidir. Strategik rejalashtirish firmaning aniq
ifodalangan dasturiy baenotiga, yordamchi maqsadlar va vazifalarni mo‘ljallashiga,
sog‘lom xo‘jalik portfeli va o‘sish strategiyasiga tayanadi
12
.
6.1-rasm. Marketing strategiyasining bosqichlari
12
Котлер Ф., Армстронг Г., Вонг В., Сондерс Дж. Основы маркетинга.–М.: ООО
“И.Д.Вильямс”, 2012.- 752 с.
Korxona
dasturi
Marketing
vositalari
Xo'jalikni
rivojlantirish
O'sish
strategiyasi
96
Korxona dasturi o‘z ichiga korxonaning bugungi holati haqida, uning mijozlari,
mijozlar uchun qadrli bo‘lgan tomonlari, korxona istiqboli haqida ma’lumotlarni
oladi. Savdo korxonasi bunday dasturni doimo diqqat markazida saqlashi, muntazam
ravishda unga tuzatishlar kiritib turish kerak. Korxona dasturi maqsad qo‘yishga,
uning ahamiyatini oshirishga ko‘maklashadi va maqsadga erishishga yo‘llaydi.
Korxona dasturida korxonaning faoliyat doirasi ko‘rsatiladi. Bu doiraning
chegarasi bo‘lib, mahsulotlar, texnologiyalar, mijozlar guruhi, ular ehtiyoji yoki bir
necha omilning aralashmasi xizmat qilishi mumkin. Masalan, korxonada
avtomashinalar, radio-tele-apparatlari, boshqa tovarlar sotilishini ifodalash tovarlar
doirasi chegarasini bildiradi. Savdo korxonasining imkoni boricha tovar assortimenti
kengroq bo‘lishi kerak.
Korxonaning vazifalari va maqsadi bosqichi har bir boshqaruvchi, rahbariyat
xodimi oldiga maqsadga erishishga qaratilgan vazifalar qo‘yadi. O‘z vazifalarining
bajarilishiga har bir xodim javobgardir.
Korxonaning asosiy maqsadi foyda olish bo‘lsa,unga erishish uchun foyda
keltiradigan tovarlarni sotishni ko‘paytirish, ular hissasini oshirish lozim. Bunday
tovarlar sotilishini ko‘paytirish esa,tovar manbalarini topishni, ular ichidagi eng
samaralisini tanlashni talab etadi. Bulardan o‘z navbatida qator vazifalar kelib
chiqadi. Bu vazifalar marketing vazifalari bo‘lib, marketing strategiyasini ishlab
chiqishni talab etadi. Bunda bozorni o‘rganish, taklif manbalarini o‘rganish,
korxonaga tegishli har bir tovar bo‘yicha kon’yunkturani o‘rganish va xulosa
chiqarish jarayoni bajariladi.
Korxona xo‘jaligini rivojlantirish rejasi strategik rejalashtirishning muhim
bosqichi hisoblanadi. Bunda xo‘jalik faoliyatining bosh yo‘nalishlari tahlili amalga
oshiriladi va ayrim tovarlarning rentabelligi aniqlanadi. Rentabellik darajasiga ko‘ra,
uni savdoda qoldirish yoki qoldirmaslik, jalb etish yoki jalb etmaslik qarorini qabul
qilish kerak bo‘ladi. Yuqori rentabellik tovarlarga ko‘proq moliyaviy resurslarni
safarbar etish, kam foydalilaridan chetlasha borishga qaratilgan ishlar rejalashtiriladi.
97
Korxonani o‘sish strategiyasi o‘z ichiga korxonaning kelgusida yana qanday
tovarlarni sotishni o‘zlashtirishi, qaysi mahsulotlar bozoriga e’tiborni kuchaytirishini,
kuch sarflashini oladi.
Korxonani o‘sish strategiyasini uch bosqichdagi tahlil asosida ishlab chiqish
mumkin. Birinchi bosqichda hozirgi faoliyat doirasidagi foydalanishi mumkin
bo‘lgan imkoniyatlari aniqlanadi. Bunda o‘sishga jadallashtirish omili orqali
erishiladi; tovar yoki bozorning mavjud holatida imkoniyatlarni topish va o‘sishga
intilish o‘rin egallaydi. Imkoniyatlari turlicha bo‘lishi mumkin. Jumladan, tovarni
bozorga chuqurroq singdirish (xaridorning e’tiborini ko‘proq kozonish maqsadida
raqobatchisiga nisbatan tovarni arzonroq sotish, sotilgan tovarlar ma’lum songa
etganida xaridorga mukofot berish bilan rag‘batlantirish, shu tovarning yangi
iste’molchilarini topish) yo‘li bilan sotishni ko‘paytirish mumkin.
Boshqa imkoniyati bozor chegarasini kengaytirish, ya’ni yangi bozorlar topish
va mavjud tovari bilan ularda savdo-sotiq yuritishdan iboratdir. Navbatdagi
imkoniyati tovarni takomillashtirish, ya’ni mavjud tovardan keskin farq qiladigan,
sifati, iste’mol qiymati yuqori bo‘lgan tovarning yaratilishi bilan bog‘liqdir.
Ikkinchi bosqichda korxona tarmoq doirasida boshqa korxonalar bilan
hamkorlikda (integratsiya) ishlashi mumkin. Bunda shu tarmoq doirasida taqsimot
tizimi qattiq nazorat qilinadi. Bunda raqobatchi firmalar ustidan doimiy nazorat olib
boriladi.
Korxonaning o‘sish strategiyasining uchinchi bosqichida tarmoq doirasida
o‘sish imkoniyatlari qolmagan bo‘lsa, korxonaning mavjud turiga yaqinroq yangi
yo‘nalishini tanlash, o‘zlashtirishdan iborat jarayon amalga oshiriladi.
Strategik rejalashtirish korxona faoliyatining asosiy yo‘nalishlarini belgilaydi,
mahsulot ishlab chiqarish va sotish sohasidagi barcha harakatlarning maqsadga
muvofiq yo‘nalishini aks ettiradi. So‘ngra har bir yo‘nalish bo‘yicha batafsil rejalar
tuziladi, chunki, marketing konsepsiyasini qo‘llaydigan korxonalar faoliyat natijalari
ko‘proq savdo sohasi bilan belgilanadi, rejalar orasida tovar nusxasini yaratishdan
boshlab, to pirovard sotishga qadar tovar harakati jarayonlarini kamraydigan
marketingni rejalashtirish alohida o‘rinni egallaydi.
98
Asosiy ko‘rsatkich ma’lumotlar yig‘indisi, joriy marketingga oid vaziyat bayoni,
xatarlar va imkoniyatlar tafsili, vazifa va muammolar tafsili, marketing strategiyasi,
harakat dasturi, byudjet va nazorat.
Strategik rejalashtirishning asosiy xususiyati-umumdoimiy ravishda operativ va
strategik nazoratga tayanishidir. Bu esa strategiyaga tayinli davr mobaynida turli
o‘zgarishlarni kiritish va tashqi muhit sharoitlariga moslashish imkonini beradi.
Strategik rejalashtirish jarayonida bevosita strategiyani ishlab chiqish bosqichi
quyidagi ketma-ketlikda amalga oshirilishi lozim. Dastlabki harakat bosqichi bo‘lib,
firmaning istiqbolini tahlil qilish hisoblanadi. Ushbu bosqichda: asosiy tashqi xavf-
xatarlar, imkoniyatlar, «favqulodda» holatlarni vujudga kelish tendensiyalari va
ularni bartaraf etish imkoniyatlari hal etiladi.
Ikkinchi harakat bosqichida raqobatchilik kurashidagi mavqei tahlil qilinadi.
Ushbu bosqichning asosiy vositasi bo‘lib-firma faoliyatining qaysi yo‘nalishida
«raqobatchilik strategiyasini takomillashtirib, firmaning yalpi ish faoliyatining
yaxshilash mumkin?» degan savolga javob topiladi.
Uchinchi, eng muhim harakat bosqichi - strategiyani tanlash hisoblanadi. Bunda
firmaning turli faoliyatlari bo‘yicha istiqbolini qiyoslash, tanlangan strategiyani
amalga oshirishda turli faoliyat yo‘nalishlari bo‘yicha resurslarni taqsimlash asosiy
o‘rin egallaydi.
Lekin, ko‘pgina hollarda firmaning mavdjud imkoniyatlari kelgusi istiqbol
uchun ma’kul bo‘lmaydi. Buning sabablari bo‘lib, firmaning ichki faoliyati doirasida
yalpi strategiyani ishlab bo‘lmaslik, uzoq va qisqa istiqbolda ularning mos kelmasligi
yoki boshqaruvchilarning rejalashtirish ishlarida tashqi muhit o‘zgarishlariga
moslashuvchanlik sharoitlarini ishlab chiqish zarurati hisoblanadi.
Keyingi harakat bosqichi - diversifikatsiya yo‘llarini tahlil qilish jarayoni
sanaladi. Ushbu bosqichning asosiy maqsadi bo‘lib, amaldagi faoliyatini ko‘lami
tanlovidagi kamchiliklarni va kelgusida firma uchun samarali bo‘lgan yo‘nalishlarni
aniqlash hisoblanadi.
| 