4. Tasavvur orqali yozish.
Bunda o‘qituvchi o‘quvchilarga qanday qilib yozishni havoda ruchkaning harakati orqali
ko‘rsatib, o‘quvchilar tasavvur hosil qilganidan so‘ng daftarga yozishga ruxsat etadi.
Bunday mashqlar o‘quvchilarning qiziqishlarini o‘stiradi hamda jismoniy mashqlarni ham
bajarish imkonini beradi.
5. Harflarning shaklini tahlil qilish.
Harf va uning unsurlarini tahlil qilishni turlicha amalga oshirish mumkin. Harflarni
unsurlariga ajratib tahlil qilish, har bir harfning necha unsurdan tuzilganligini, har bir
unsur qanday shaklga ega ekanligini, bu unsurlar boshqa harflar bilan bog‘lanishda
qanday ko‘rinishga ega bo‘lishini o‘quvchilar tasavvur etadilar. Ammo soddalashtirilgan
harflar alfaviti ko‘p harflarni unsurlarga ajratmay, bir butun shaklda yozishni tavsiya etadi.
Masalan, kichik b va l harflari unsurlarga ajratilmay, bir butun shaklda yoziladi.
6. Yozuv malakasini ongli o‘zlashtirish.
Chiroyli yozuv qoidalarini yaxshi bilish yozuv malakasining shakllanishiga yaqindan
yordam beradi. Chiroyli yozuv qoidalarini qisqa va tushunarli qilib bayon etish lozim,
shundagina o'quvchilar uni to‘liq o‘zlashtirishlari va amalda qo‘llashlari mumkin. Masalan,
so‘zlarda harflarning balandligini va qiyaligini bir xilda saqlash, so‘zlarda harf unsurlari va
harflar oralig‘ini bir xil uzoqlikda chamalab yozish kabi qoidalarni asta-sekin o‘z o‘rnida
o‘rgatib borish lozim. Yozuvning qiyaligi haqidagi tushunchalar chuqur singdirilgandan
so‘ng, harflarni bir xil masofada tekis yozish qoidalari o‘rgatiladi. Harflarni qo‘l harakatini
uzmasdan yozish qoidalari o‘rganilgandan so‘ng, so‘zlarni qo‘l harakatini uzmasdan
yozish qoidalari o‘rgatiladi. Ammo har bir qoidani har darsda o‘quvchini bezdiradigan
@edurtm_uz
O‘QUV-METODIK
QO‘LLANMA
74
darajada takrorlash yaramaydi, bunda ongli ravishda o‘zlashtirish uchun mo'ljallangan
qoidalar asqatishi mumkin.
7. Sanoq-ohang usuli.
Bunda o‘qituvchi harf va uning unsurlarini sanash orqali yozdirib tushuntiradi. Bu usulni
ayniqsa savod o‘rgatish davrida keng qo‘llash mumkin. Sanoq-ohang usuli harflarning
tekis yozilishini ta’minlaydi va harf unsurlarining tushib qolishiga yo‘l qo‘ymaydi; sekin
yozadigan o‘quvchilarni tez yozishga undaydi; o‘quvchilarga harakatlarni aniq va dadil
bajarishni o‘rgatadi. Ammo bu usuldan butun dars davomida foydalanish tavsiya
qilinmaydi, chunki o‘quvchilar charchab, yozuv sifatini pasaytirib yuborishlari mumkin.
Sanoq-ohang usulini qo‘llashda, asosan, harflarning asosiy unsuri “bir”, “ikki”, “uch” deb
sanab boriladi, yordamchi ulash unsuri esa “va” deb bog‘lanadi. Sanoq-ohang usulidan
bo‘g‘in, so‘z va gaplarni yozdirishda ham foydalanish mumkin.
8. Xatolar ustida ishlash.
Bu usulni qo‘llashdan maqsad har bir o‘quvchini o‘z xatosini mustaqil topa olishga va uni
tuzatishga o‘rgatishdir. O‘quvchilarga o‘z yozuvlaridagi harflarning to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini,
qiyaligini, baland yoki past yozilganligini tekshirib chiqish topshiriladi. O‘quvchilar navbati
bilan o‘zlari yo‘l qo‘ygan kamchiliklarni aytib beradilar, ayrim o‘quvchilarga o‘qituvchi
yordam beradi. Undan tashqari, o‘quvchilar o‘z kamchiliklarini yozuv daftarida berilgan
namunaga qarab taqqoslash orqali ham tuzatishlari mumkin. Ko‘pchilik o‘quvchilarning
takrorlangan bir xildagi xatolarini o‘qituvchi sinf doskasida tahlil qilib, uni qanday tuzatish
yo‘llarini ko‘rsatib beradi.
Birinchi sinfda yozuv mashqlarini tashkil etish birmuncha murakkab bo‘lib, u bir necha
davrlarga bo‘linadi va bir necha xil vazifalarni o‘z ichiga oladi. Bolalar o‘qituvchining
ko‘rsatmasiga asosan, doskaga yozgan harf va so‘zlarni ko‘rib boradilar, so‘z va
bo‘g‘inlarni tahlil qiladilar, nuqtachalar bilan ifodalangan harflarning ustidan bo‘yaydilar.
O‘qituvchi yozishga o‘rgatishdan avval to‘g‘ri o‘tirish qoidalarini tushuntirib berishi,
butun dars davomida qoidalarni eslatib turishi lozim. Yozuvga o‘rgatish quyidagi qator
tushunchalarni bilishni talab etadi: “baland-past”, “bir xil”, “keng-tor”, “yaqin-uzoq”,
“yuqoriga”, “teng”, “teng bo‘lmagan masofa”, “to‘g‘ri-qiya”, “chapga-o‘ngga” va hokazo.
Tayyorgarlik davrida o‘tkaziladigan mashqlarni ma’lum guruhlarga bo‘lib, mashqlarni
soddadan murakkabga o‘tib bajarish lozim:
@edurtm_uz
|
