|
F. B. Karimova Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildiBog'liq Alifbe o\'zbek metodikaO‘QUV-METODIK
QO‘LLANMA
9
Savodga o‘rgatishning o‘ziga xos metodlari mavjud bo‘lib, bundagi asosiy talablar
quyidagilardan iborat:
a) o‘zbek tilining tovushlari va mazkur tovushlarning yozuvda ifodalanishining o‘ziga
xos jihatlarini e'tiborga olish;
b) maktab ostonasiga ilk bor qadam qo‘ygan bolaning ta’lim jarayoniga moslashish
imkoniyatlarini o‘rganish, alifbegacha bo‘lgan davrda o‘quvchilarni savod o‘rgatishga
tayyorlash, ularda gapni so‘zdan, so‘zni bo‘g‘inlardan va nihoyat bo‘g‘inlarni alohida
tovushlardan tashkil topganligi haqida tushunchani tarkib toptirish - savodga o‘rgatish
alifbegacha bo‘lgan davrdan to alifbe davri tugagunga qadar davom etadi. Chunki
o‘quvchining tovush, bo‘g‘in, so‘z va gapning o‘zaro aloqadorligi, uyg‘unligi va yaxlitligini
to‘g‘ri idrok etishi orfografik savodxonlikka, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga, bola
nutqining rivojlanishi va o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Dastlab bola so‘zni idrok etishi,
so‘ng so‘zni bo‘g‘inga, bo‘g‘inni tovushlarga ajrata olishi, gapni so‘zlardan, matnni
gaplardan farqlay olishi lozimdir.
Bu davrda asosiy e’tibor bola nutqini o‘stirishga, sinfda o‘quvchilar jamoasini tashkil
qilishga, bolani hali yaxshi o‘zlashtirilmagan vaziyatda o‘zini erkin, bemalol his qilishiga,
atrof-tevarak bilan tanishtirish, o‘quvchilar jamoasi bilan do‘stona aloqa o‘rnatish
kabilarga e’tibor beriladi.
SAVOD O‘RGATISHNING TAHLIL-TARKIB USULI
Boshlang‘ich sinfda o‘quvchining kelajakdagi taraqqiyotini belgilab beruvchi ruhiy, ta’limiy
asoslar qo‘yiladi. Barkamol avlod taraqqiyoti savod chiqarishning asosi bo‘lgan alifbe
darslarining ta’limiy-tarbiyaviy sifat darajasiga bog‘liq.
Savodga o‘rgatish jarayonida qo‘llaniladigan tahlil-tarkib tovush usulining asosiy
xususiyatlari quyidagilardan iborat:
1) savodga o‘rgatishning ilk davridanoq jonli nutqdagi tovush bilan adabiy nutqdagi
tovushni chog‘ishtirish asos qilib olinadi. O‘quvchi alifbegacha bo‘lgan davrda,
shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tayyorlov guruhida nutqdagi
tovushlarni eshitish yo‘li bilan farqlashga o‘rgatiladi. Alifbe davrida esa tovushni
so‘zdan ajratib olishga, shu tovushni ifodalaydigan harfni tanishga o‘rgatiladi. Bunda
tanishtirilishi lozim bo‘lgan tovush boshqa tovushlar sirasidan ajratilib, baland ovozda
talaffuz qilinadi, shu tarzda “tovush artikulyatsiyasi” ko‘rsatiladi. So‘ngra o‘quvchilarga
tovush talaffuz qildiriladi. Shundan so‘ng tovushni ifodalaydigan harf shakli bilan
tanishtiriladi. So‘zlarni o‘qishda esa tovush uyg‘unligiga, tovushlarni harflab emas,
bo‘g‘inlab biriktirib o‘qishga alohida e’tibor beriladi;
@edurtm_uz
|
| |
