Elektr texnik po‘latlarning tarkibidagi kremniy miqdoriga nisbatan zichligi va solishtirma qarshiligi
Po‘latning kremniy bilan legirlanish darajasi
|
Markasidagi ikkinchi raqam
|
Zichligi, x103 kg/m3
|
Solishtirma elektrik qarshiligi
mkOmm
|
Legirlanmagan
|
0
|
7,85
|
0,14
|
Kamlegirlangan
|
1
|
7,82
|
0,17
|
O‘rtachadan kam legirlangan
|
2
|
7,80
|
0,25
|
O‘rtacha legirlangan
|
3
|
7,75
|
0,40
|
Yuqori darajada legirlangan
|
4
|
7,65
|
0,50
|
O‘ta yuqori darajada legirlangan
|
5
|
7,55
|
0,60
|
Tarkibidagi kremniy miqdori 0,4-2,8%
Solishtirma qarshiligi (0,14-0,50)106 Omm
Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti 0,46-0,25Vt/(mK)
Kremniy temir tarkibidagi uglerod va kislorod birikmalarini yemiradi: FeO+SiSiO2+2Fe;Fe3C+SiC+Si+2Fe.
Tarkibidagi kremniy miqdorining ortishiga qarab temir xossalarining
o‘zgarishi:
Si, %
|
, kg/m3
|
b
|
(bj) max, Bb/m2
|
Hc, A/m
|
,
mkOmm
|
0
|
7800
|
150
|
2,15
|
0,0160
|
0,10
|
2
|
7750
|
200
|
2,06
|
0,0046
|
0,40
|
4
|
7550
|
400
|
1,97
|
0,0040
|
0,62
|
Ferritlar.
Tarkibida temirdan tashqari, ikki va undan ko‘p valentli metall (Ni, Co, Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Mg) oksidlari ham bo‘lgan birikmalar ferritlar deyiladi. Ular qisman elektronli elektr o‘tkazuvchanlik xossasiga ham egadir. Ferritning kristall panjarasi kub shaklida bo‘ladi. Odatda, yaxlit ferrit tayyorlash uchun ferrit kukuniga polivinil spirti plastifikatori qo‘shiladi va bu massa yuqori bosimda qoliplanadi. Uning solishtirma qarshiligi sof temirning solishtirma qarshiligiga nisbatan 105-106 barobar yuqoridir. Shu sababli, ferritda quyun toki hisobiga sodir bo‘ladigan isroflar keskin kamayadi va materialni yuqori chastotalarda ham ishlatsa bo‘ladi. Ferritning magnit singdiruvchanligi sof temirnikiga nisbatan 102-103 barobar yuqori bo‘lganligi uchun undan tayyorlanadigan o‘zaklar hajmini keskin kichraytirish mumkin. Ferritdagi (rjm) qiymatlar ferromagnit (yoki oddiy metall) dagiga nisbatan juda kichik bo‘lgani uchun, u past chastotali asboblarda ham qo‘llaniladi.
Ferrit tarkibi oddiygina qilib quyidagicha ifodalanadi:
MFe2O4, yoki MoFe2O3,
bunda: M- ikki valentli biror metall.
Ferritlar tarkibidagi qo‘shimchalarga mis, ruh, nikel-ruh, marganes-ruh misol bo‘ladi. Ular elektr texnikada keng miqyosda qo‘llanilmoqda. Ferritlarda Kyuri nuqtasidagi harorat ancha past, ya’ni 100-150C atrofida bo‘ladi. Uning solishtirma og‘irligi 3700-4800 kg/m3 atrofida bo‘lib, asosiy xossalari
Navi
|
rb
|
max
|
Hr,A/m
|
Br,Tl
|
In,
MGs
|
Tk,C
|
,Omm
|
20000HM
|
15000
|
35000
|
0,24
|
0,11
|
0,1
|
110
|
0,001
|
6000HM
|
4800-8000
|
10000
|
8
|
0,11
|
0,5
|
130
|
0,1
|
1000HM
|
800-1200
|
1800
|
28
|
0,11
|
5
|
200
|
0,2
|
1000HM
|
800-1200
|
3000
|
24
|
0,10
|
3
|
110
|
10
|
600HM
|
500-800
|
1500
|
40
|
0,12
|
5
|
110
|
100
|
2000HM1
|
1700-2500
|
3500
|
25
|
0,12
|
1,5
|
200
|
50
|
700HM1
|
550-850
|
1800
|
25
|
0,05
|
8
|
200
|
140
|
100VCh
|
80-120
|
210
|
300
|
0,15
|
80
|
400
|
105
|
20VCh2
|
16-24
|
45
|
1000
|
0,1
|
300
|
450
|
106
|
300NN
|
280-350
|
600
|
80
|
0,13
|
20
|
120
|
106
|
9VCh
|
9-13
|
30
|
500
|
0,06
|
600
|
500
|
107
|
200VCh
|
180-220
|
360
|
70
|
0,11
|
-
|
360
|
103
|
50VCh3
|
45-65
|
200
|
100
|
0,14
|
-
|
480
|
104
|
Ferritning gisterezis halqasi to‘g‘ri burchakka yaqin bo‘lishi uni maxsus apparatlarda qo‘llash imkonini yaratadi. Ferrit, asosan, aloqa, radiotexnika, hisoblash texnikasi, avtomatika asbob-uskunalarida keng miqyosda qo‘llaniladi.
Gisterezis halqasi to‘g‘ri burchakli ferritlar hisoblash texnikasining xotira qurilmalari uchun asosiy material bo‘lib xizmat qiladi. Bunday materiallarning xossalarini izohlash uchun qo‘shimcha maxsus parametrlar kiritiladi.
Bunday parametrlardan biri gisterezis halqasining to‘g‘ri burchakli koeffitsientidir:
Kn=Br/Bmax
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar ?
1. Magnit materiallar qanday turlarga bo‘linadi ?
Javob: Magnit materiallar yumshoq va qattiq turlarga bo‘linadi
2. Yumshoq magnit materiallardan qanday o‘tkazgichlar tayyorlanadi ?
Javob: Yumshoq magnit materiallardan magnitli o‘tkazgichlar tayyorlanadi.
3. Ferritlar deb nimaga aytiladi ?
Javob: Tarkibida temirdan tashqari, ikki va undan ko‘p valentli metall (Ni, Co, Mn, Zn, Cu, Cd, Pb, Mg) oksidlari ham bo‘lgan birikmalar ferritlar deyiladi.
4. Ferrit asosan qaytlarda qo‘llaniladi ?
Javob: Ferrit, asosan, aloqa, radiotexnika, hisoblash texnikasi, avtomatika asbob-uskunalarida keng miqyosda qo‘llaniladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
A.X.Sulliyev, I.M.Bedritskiy, O.T.Boltayev “Elektrotexnika materiallari” Toshkent-2017 (205-211 bet).
Internet sayitlari
1. w.w.w.tsts.uz
2. w.w.w. abt.uz
3. w.w.w.scbist.orj
4. w.w.w.Wikipedia.
5. www.magistral.ru
24-Mavzu: Qattiq magnit materiallar
Reja:
1. Qattiq magnit materiallar umumiy ma’lumot
2. Qattiq magnit materiallar tarkibi
3. Alniko va Magniko qotishmasi
Qattiq magnit materiallar tarkibi, holati va olinish ussulariga ko‘ra quyidagicha tasniflanadi: 1) legirlangan martensit po‘latlari; 2) quyma qattiq magnit qotishmalari; 3) kukunlardan tayyorlangan magnit; 4) qattiq magnitli ferritlar; 5) egiluvchan qotishmalar va magnit tasmalari. Qutblar orasida havo bo‘shlig‘i mavjud bo‘lganida energiyaning bir qismi magnit materiali hajmidan tashqaridagi maydon bilan bog‘liq bo‘ladi. Mazkur energiyaning qiymati bo‘shliqning uzunligiga bog‘liq. Magnit qutblarining magnitsizlanishi hisobiga oraliqdagi induksiya Bd qoldiq induktsiya Br ga nisbatan kichikroq bo‘ladi.151
Havo oralig‘idagi solishtirma magnit energiyasi :
Wd=BdHd/2,
bunda: Hd – Bd induksiyaga mos keladigan maydon kuchlanganligi.
Tutashtirilgan magnitda Bd = Br, Hd = 0 bo‘lgani sababli, mazkur energiya nolga tenglashadi. Agar qutublar oralig‘i juda katta bo‘lsa, Bd = 0, Hd = Hc bo‘lganligi sababli bunda ham energiya nolga intiladi.
Qandaydir B’d, H’d qiymatlarda energiya o‘zining eng yuqori qiymatiga erishadi:
Wmax = B’dH’d .
Bu ifoda bilan magnitdan eng yaxshi foydalanish imkoniyati aniqlanib, u o‘zgarmas magnitlar tayyorlashda ishlatiladigan materiallarning sifatini aniqlaydigan muhim harakteristika hisoblanadi.
Po‘lat tarkibiga volfram yoki xrom kabi metallar kiritilsa, martensit tuzilishli material hosil bo‘ladi. Bunda po‘latning doimiy magnit eskirish jarayoni susayadi. Volframli po‘lat tarkibida 0,6% C, 5-6% W, xromli po‘lat tarkibida esa 1% C, !,%- 3% Cr bo‘lib, ularning xossalari uglerodli po‘latnikiga nisbatan ancha yaxshilangan. Mazkur materiallarning magnit xossalari: Hc = 0,45-0,5 kA/m, Br = 0,9-1,1 Bb/m2, Wg = 0,9-12 kJ/m3.Elektr texnikada magnit materiali sifatida ilk bor qo‘llanilgan qotishma alni deb atalgan. Uning tarkibi 11-16% Al, 24-30% Ni, 54-65% Fe elementlaridan iborat. Alnining Hc qiymati uglerodli po‘latnikiga nisbatan 10 barobar yuqori. Juda qattiq material bo‘lganligi sababli, alniga mexanik ishlov berib bo‘lmaydi. Alnidan magnit quyish usuli bilan olinib, kerakli tuzilish sovitish jarayonida hosil qilinadi. Uning magnit xossalari quyidagicha: Hc=4-4,5 kA/m, Br=0,55-0,65Vb/m2, Wg=5kJ/m3.
Alniko qotishmasi alniga o‘xshash bo‘lib, uning tarkibida 5-10% CO va 6% Cu qo‘shimchalar bor. Alnikoning magnit xossalari: Hc=4,0-4,5 kA/m, Br=0,7-0,8 Bb/m2, Wg=6,0-7,0 kJ/m3.
Magniko qotishmasi alnikodan tarkibidagi kobalt miqdorining nisbatan ko‘pligi bilan (10%Al, 17% Ni, 24% CO, 6% Cu, 43% Fe) farqlanadi. Magnikoning magnitlik xossalari: Hc=4,0-4,5 kA/m, Br=1,2-1,3 Bb/m2, Wg= 16-20 kJ/m3
|
