21
3-rasm.. Biotehnologik jarayonlarning umumlashgan shemasi.
Biotehnologiya jarayonlarini shartli ravishda 3 guruhga ajratish mumkin:
biologik
biokimyoviy
bioanalog
Birinchi guruhga (biologik)
bevosita akariotlar, eukariotlar, prokariotlardan foydalanish
kiradi. Ikkinchi guruh (biokimyoviy) jarayonlar fermentlardan foygalanishga asoslangan.
Uchinchi guruh biotehnologiya jarayonlariga (bioanalog) esa
tirik organizmlar moddalar
almashinuvi natijasida hosil bo'ladigan mahsulotlarni kimyoviy yo'l bilan sintez qilish kiradi.
Bioanalog jarayonlarga antibiotiklar sintezini misol qilib keltirish mumkin.
Ekish materiali
Fermenter
Bug'
Havo
Suv
Asosiy mahsulotni ajratish jarayonlari
Qo'shimcha
mahsulotlar
Chiqindilar
Asosiy mahsulot
Qadoqlash,
saqlash (jo'natish)
Zararsizlantirish
Kolbada (200-1000ml) chayqatish
Bioreaktor (10-100 litr)
Sanoat bioreaktori (1000 litr va undan katta)
Biomassa olish
Hujayra devorini buzish
Tarkibida mahsulot saqlagan
kul'tural suyuqlik
Hujayralar
22
4-rasm. Sanoatda fermentatsiya jarayonining umumiy shemasi
Bioreaktorlar.
Biotehnologik jarayonning asosiy elementlaridan biri-bioreaktor ya'ni
fermenter.Bioreaktorning
vazifasi-mikroorganizmlar, hujayra va to'qimalarni o'stirish uchun
optimal sharoit yaratish.
Mikroorganizm hujayralarini shiddat bilan aralashtirish mumkin. Ularni kerakli aeratsiya
bilan ta'minlasa ham bo'ladi.
Sut emizuvchilar, hasharotlar va o'simlik hujayralari esa mehanik
ta'sirlarga chidamsizroq (o'stirish usulidan qat'iy nazar).
Bioreaktorda ma'lum bir jarayon olib borilayotganda undagi komponentlar geterogen
sistema ko'rinishida bo'ladi. Bunday sistema hujayralar suspenziyasi va gazlardan iborat.
Bunday sistemada fazalararo issiqlik va massa almashinuvini ta'minlash zarur. Shundagina
produtsentlarni o'stirish,
shuningdek, mahsulot biosintezi uchun optimal sharoit yaratilgan
bo'ladi. Albatta bunda sterillikka va jarayonning iqtisodiy jihatdan tejamkorligiga ahamiyat
berish lozim.
Bioreaktorlarning 3ta asosiy guruhi mavjud:
1.
Aralashtirgichli bioreaktorlar
2.
Barbotajli kolonnalar
3.
Tashqi va ichki sirkulyatsiyali erlift biorektorlar
5-rasm. Turli tipdagi bioreaktorlarning soddalashtirilgan shemasi:
A-aralashtirgichli
bioreaktor; B-barbotajli kolonna; C- ichki sirkulyatsiyali erlift bioreaktor; D-
tashqi sirkulyatsiyali erlift bioreaktor. Strelkalar-kul'tural muhitni oqim yo'nalishi.
1-motor, 2-gazni chiqishi, 3-kul'tural muhit, 4-parraklar, 5-havo berish joyi, 6-gazni chiqishi, 7-
kul'tural muhit, 8- havo berish joyi, 9-gazni chiqishi, 10-kul'tural muhit, 11-markaziy quvur, 12-
havo
berish joyi, 13-gazni chiqishi, 14-gaz-suyuqlikli separator, 15-kul'tural muhit, 16-havo
oqimining yo'nalishi, 17-havo oqimining yo'nalishi, 18-havo
berish joyi
