|
«Fizika – matematika» fakul’teti «Fizika» kafedrasi
|
| bet | 14/16 | | Sana | 17.01.2024 | | Hajmi | 4.83 Mb. | | #139623 |
Bog'liq «Fizika – matematika» fakul’teti «Fizika» kafedrasi Variant I to`yinmagan uglevodorodlar. Alkinlar ularning tuzilish, Reymov P, Uzaqbayev J. KartografiyaJavob:
2.
Berilganlar
|
Formula
|
Yechim
|
=160
|
|
=8.6
=3
|
|
Javob:
3.
Berilganlar
|
Formula
|
Yechim
|
=166
|
|
=10
=16
|
|
Javob:
Hm
Rang
|
M
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
348
|
167
|
0.5
|
0.5
|
480
|
|
|
3.4
|
2
|
|
267
|
160
|
2.8
|
2.8
|
488
|
|
|
|
3
|
|
252
|
166
|
3
|
3
|
523
|
|
|
|
Nazorat savollari:
Yorug’lik difraksiyasi hodisasini tushuntiring.
Frenel va Fraungofer difraksiyalarining farqi nimada?
Bir tirqishdan bo’ladigan difraksiya hodisasini tushuntiring.
Ko’p tirqishdan bo’ladigan difraksiya hodisasini tushuntiring.
Difraksion panjara formulasini keltirib chiqaring.
Difraksion panjaraning ishlash prinsipini tushuntirib bering.
Bitta yorug’lik manbaining difraksion panjarada va prizmada hosil bo’ladigan spektrlari orasida qanday farq bor?
Difraksion panjaraning spektral xarakteristikalarini tushuntiring.
Gonnometr qanday tuzilgan?
Difraksion hodisasidan yana qayerlarda foydalaniladi?
Rentgen nurlarining difraksiyasini difraksion panjara yordamida o’rganish mumkin.
2. Yupqa linzalarning fokus oraliqlarini aniqlash.
Ishning maqsadi:
Yig’uvchi va sochuvchi linzalarning fokus masofalarini o’lchash usullarini o’rganish. Linzalarda har xil tasvirlarni hosil qilish.
Kerakli asboblar:
Optik taglik, yorug’lik manbai, ekran, yig’uvchi va sochuvchi linzalar, sirpanuvchi tirgaklar, santimetrli shkala, to’r chiziqli tiniq plastinka.
Linza ikkita sindiruvchi sferik sirtlardan tashkil topgan optik tizimdir. Agar sirtlarning uchlari orasidagi masofani chegaralovchi sirtlar egrilik radiuslari va ga nisbattan hisobga olmaslik mumkin bo’lsa qalin linza, agar hisobga olmaslik darajada kichik bo’lmasa yupqa linza deyiladi.
Yupqa linzaning fokus masofalari linzalarni chegaralovchi sferik sirtlarining egrilik radiuslariga linza materialining va tashqi muhitning sindirish ko’rsatgichiga bog’liq bo’ladi:
(1)
Bu yerda: d va f lar mos ravishda linzadan buyumgacha va tasvirgacha bo’lgan masofalar n va lar linza materiali va muhitining sindirish ko’rsatgichlari, va lar linzani chegaralovchi birinchi va ikkinchi sferik sirtlarning egrilik radiuslari.
Linzaning fokus masofasini quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
(2)
yoki
(3)
Tajriba qurilamasining tavsifi.
Tajriba qurilamasi optik taglikka yig’iladi.Yorug’lik manbai vazifasini maxsus g’iloflar, cho’g’lanma lampa, buyum vazifasini esa chizilgan shisha plastinka yoki plyonka bajaradi.
Optik taglik bo’yicha sirpanuvchi tirgaklarga buyum, tekshiriluvchi linza va ekra o’rnatiladi. Kerakli masofalar santimetrli shkala yordamida o’lchaniladi.
1-mashq.Yig’uvchi linzaning bosh fokus masofasini aniqlash.
I usul:Fokus oralig’ini linza bilan buyum va linza bilan tasvir orasidagi masofalarga qarab aniqlash.
Ekranni buyumdan uzoqroq masofada o’rnatib,ular orasiga linza qo’yiladi va ekranda to’rning tasviri aniq ko’rungunga qadar linza harakatlantiriladi.
Aniq tasvir hosil qilingach, linzadan tasvirgacha va buyumgacha bo’lgan masofalaro’lchaniladi, ekranni ozgina siljitib, yana aniq masofalar aniq o’lchanadi. Bunday o’lchashlar bir necha marotaba takrorlanadi. O’lchashlar ikki holatda olib boriladi.
Kattalashtirilgan tasvir hosil qilingan holatda.
Kichraytirilgan tasvir hosil qilingan holatda.
Har bir o’lchashda aniqlangan d vaf masofalarning qiymatlarini (3) formulaga qo’yib, linzaning bosh fokus masofasi F ning qiymati topiladi.
Turli o’lchashlardan hisoblangan F ning o’rtacha qiymatini olib absolyut va nisbiy xatoliklar topiladi.
Hamma o’lchangan va hisoblangan natijalar jadvalga yoziladi.
-
№
|
d
|
F
|
F
|
F
|
|
|
( )
|
1
|
38 sm
|
66 sm
|
24.11
|
|
0.6
|
|
1.2
|
2
|
35 sm
|
35 sm
|
22.75
|
|
0.15
|
|
|
3
|
40 sm
|
70 sm
|
24.65
|
|
0.15
|
|
|
...
|
|
|
|
|
|
|
|
II usul: Fokus oralig’ini buyum bilan uning tasviri kattaligiga va linza bilan tasvir orasidagi masofaga qarab aniqlash.
Buyum kattaligini h va tasvir kattaligini H bilan belgilaylik. Bu kattaliklar bilan linzadan buyumgacha va tasvirgacha bo’lgan masofalar orasida quyidagicha bog’lanishlar mavjud:
yoki
(4)
Bu ifodani (3) formulaga qo’yib, linzaning bosh fokus oralig’ini topamiz:
(5
Linza yordamida ekranda to’rning aniq tasviri hosil qilinadi.
O’lchagich yordamida to’rning va uning ekrandagi tasvirining kattaliklari h va H o’lchanadi.
Tasvir va linza orasidagi masofa f ni o’lchab, (5) formula yordamida linzaning bosh fokus oralig’i hisoblanadi.
Bu tajriba bir necha bor o’tkaziladi va F ning o’rtacha qiymati olinadi.
O’lchangan va hisoblangan natijalar jadvalga yoziladi.
III usul.Linzani siljitish yo’li bilan uning uning fokus oralig’ini aniqlash
(Bessel usuli).
Agar buyum bilan ekran orasidagi masofa L linzaning to’rtlangan fokus oralig’I 4F dan katta bo’lsa, linzaning ikki xil holatida buyumning aniq tasviri hosil qilinadi, ammo 1-holatda tasvir kattalashgan bo’lsa, ikkinchi holatda kichraygan bo’ladi(1-rasm).
2.2.2-rasm.Linzaning ikki xil holati
Linzaning bu ikki xil holati L masofaning o’rtasiga nisbattan simmetrik joylashgan bo’ladi. Linzaning ikki holati orasidagi masofani l bilan belgilab, L masofani buyumdan linzaning l – holatgacha bo’lgan d masofa orqali quyidagicha bog’lash mumkin:
L=l+2(-d)
bundan:
-d=
Linza bilan tasvir orasidagi masofa esa
f =
gat eng bo’ladi. d va f larning qiymatlarini (3) formulaga qo’yib quyidagicha topamiz:
F= (6)
Buyumbilanekrannibir-biridanL>4Fmasofadajoylashtirib, ularorasigalinzaqo’yiladi.
Linzanioptiktaglikbo’yichachapvao’ngtomongasuribbuyumninganiqkattalashtirilgantasvirihosilqilinadi.Buholatlinzaning 1-holatidebbelgilanadi.
Linzaniharakatlantiribbuyumningkichraytirilgantasvirihosilqilinadivalinzaningbuholati 2-holatdebbelgilaniladi.
Linzaning 1-holati va 2-holati orasidagi l masofa o’lchaniladi.
O’lchangan l va L masofalarni (6) formulaga qo’yib, linzaning bosh fokus masofasi F hisoblanadi.
L masofani bir necha marotaba o’zgartirilib tajriba takrorlanadi.
O’lchangan va hisoblangan qiymatlar jadvalga yoziladi,
|
| |
