Vaqt o’tishi bilan jismning fazodagi vaziyatining o’zgarishiga

Download 1.04 Mb.
bet	3/31
Sana	05.06.2023
Hajmi	1.04 Mb.
	#69956

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 31

Bog'liq
portal.guldu.uz-NAZARIY MEXANIKA
5-laboratoriya ishi (1), 13-ma’ruza Generatorlar. Generatorlar sxemasi va ishlash prinsipi, 2023-2024 ўқув йили намунаси, Когон шахар ихтисослаштирилган мактаб йул харакати расм

A.Eynshteynning 1905 yilda yaratganmaxsusnisbiyliknazariyasiga
Dekart koordinata sistemasidagi

Vaqt o’tishi bilan jismning fazodagi vaziyatining o’zgarishigamexanikharakatdebataladi. Ta’rifdan ko’rinib turibdiki har qanday mexanik harakatnibir qiymatdao’rganish uchun, birinchidan jismni biror shartli ravishda tanlabolingan sanoqsistemasiga vaziyatini aniqlash lozim. Ikkinchidan vaqtni o’lchashuchun bizga biror davriy jarayon bo’lishi lozim. Yuqoridagi mulohazalarga ko’raaynibir jismharakatiniyoki biror bir tabiat hodisasini o’rganish uchun uningqachonvaqayerdasodirbo’lishliginibilishlozim.Odatdaistalganjismni
harakatini r radius-vektorgaegabo’lganva ^t
vaqtdasodirbo’lganliginibilishuchunquyidagi

yozuvniqabulqilamiz:
M(x,y,z)_M__r_,_t__.

k
r^→xi^→y^→jz^→
r

dr²
dr²
dx²dy²dz²
dr^²
dr^²

Ikkinuqtaorasidagimasofaistalganvaqtmomentidabarchasanoqsistemalarida bir xil. Fazo va vaqt haqidagi fikrlarga asosan klassik mexanikadaquyidagipostulatlarmavjud.

Klassik mexanikada makroskopik jismlarning harakatini xarakterlovchi fizikkattaliklarnibirvaqtdaxohlaganchaaniqlikBilano’lchashmumkindebhisoblanadi.
Harqandayikkinuqtaningberilganvaqtmomentidagiholatlariorasidagimasofabarchasanoq sistemalaridabirxil.

^dr²^^dx²^^dy²^^dz²^^dr^²^^inv(4)

Yevklidfazosi.Harqandayhodisaningdavomyetishmuddatibarchasanoq

sistemalaridabirxil.^^t^^t^^^inv
So’nggi postulatdan klassik mexanikada bir vaqtlilik ham absolyut xarakterga egaekanligi kelib chiqadi. Bu postulatlar asosidafazo, vaqt va harakatdagi materiyabir-biridan ajralgan holda mavjud va o’zaro ta’sir cheksiz tezlik bilan bir ondauzatiladi degan klassik tasavvur yotadi.A.Eynshteynning 1905 yilda yaratganmaxsusnisbiyliknazariyasigako’rao’zarota’sirningtarqalishtezligichegaralangan va u yorug’likning bo’shliqdagi tezligiga tengligi aniqlandi. Maxsusnisbiylik nazariyasi bir-biriga va harakatdagi moddiy jismlarga bog’liq bo’lsaganabsolyut fazo va vaqt mavjud emasligini balki jismlar harakatiga bog’liq bo’lganyagona fazo-vaqt mavjudligini ko’rsatib, fazo va vaqt haqidagi yangi tasavvurlarniilgari surdi. Bunga asosan fazo va vaqt intervallarining hamda bir vaqtlilikningnisbiyxaraktergaegaekanliginiisbotladi.Buyangitasavvurlarasosidarelyativistikmexanikavujudgakeldi.
Moddiy nuqtaning Dekart koordinata sistemasidagi harakat qonunlariniquyidagiko’rinishdayozish mumkin

xx(t),yyt,zzt
(1)

Agar(1)danvaqtnichiqaribtashlasaknuqtaningtrayektoriyatenglamasitopiladi.Bu tenglamalarparametriktenglamalardeyiladi.
Koordinatalarorqaliifodalanganradius-vektor

k
r^→xi^→y^→jz^→
(2)

ninazardatutak,(1)nivaqtbo’yichato’liqdifferensialiMnuqtaningtezlikva

tezlanishvektorlariniberadi
→ → ^→

Download 1.04 Mb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 31

Download 1.04 Mb.