Harakat tenglamalarini integrallash va boshlang’ich shartlari. Nuqtaningistalganvaqtmomentidagiholatinitopish




Download 1.04 Mb.
bet6/31
Sana05.06.2023
Hajmi1.04 Mb.
#69956
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31
Bog'liq
portal.guldu.uz-NAZARIY MEXANIKA
5-laboratoriya ishi (1), 13-ma’ruza Generatorlar. Generatorlar sxemasi va ishlash prinsipi, 2023-2024 ўқув йили намунаси, Когон шахар ихтисослаштирилган мактаб йул харакати расм
Harakat tenglamalarini integrallash va boshlang’ich shartlari. Nuqtaningistalganvaqtmomentidagiholatinitopish.

Moddiynuqtaharakati


Fma (8)
Tenglamabilanifodalanishinibilamiz.Agarnuqtaningmassasivaungata’siretuvchikuchma’lum bo’lsa(8) tenglamaniikkimartaintegrallashyo’libilannuqtaning istalgan vaqt momentidagi holatini topishimiz mumkin. Buning uchun,albatta,boshlangichshartlarberilganbo’lishikerak.(1)niikkimartaintegrallasak,
С1,С2.....,С6integrallashdoimiyliklariga ega bo’lishimizbizga ma’lum.


Integrallashdoimiyliklari
Agardamexaniksistemamiz N-tamoddiynuqtadantashqiltopganbo’lsa,
harakattenglamalariningyechimida6N-taannashundayixtiyoriydoimiyliklarishtiroketadi,ya’ni

rr(t,C,C ,...,C )
(9)

  1 2 6N
Integrallash doimiyliklarini boshlang’ich shartlar bilan bog’lash mumkin.Haqiqatdan(2)umumiyyechimbizgama’lumbo’lsavaboshlang’ichvaqtda

(tt0)
bo’lgansistemanuqtaningholatlari
r r(t)

tezliklari
0  0

v v(t )
(10)

0  0
berilganbo’lsa,(10)nivaqtbuyichadifferensiallab

vv(t,C,C ,...,C )
(11)

  1 2 6N

Tezliklarnitopamizva(9)va(11 larda
(tt0)
debolib,(10)asosidayozaolamiz:


0
r

r(t



0

,C1,C2
,...,C6N)
(12)

v0r(t0,C1,C2,...,C6N)

Oxirgisistemaniintegrallashdoimiyliklariganisbatanyechib,quyidaginitopamiz:

10

N0

,v

N0

10
СC(t,t0,r,.....,r ,......,v ) 1,2,3,.....,6N (13)

N0



10

10

N0

,r

,v
Topilganbukoeffisiyentlarni(10)gaquyib, N-tanuqtalardantashkiltopgansistemauchunharakat tenglamalariningyechimini aniqlaymiz:






r

0
r(t,t
,. ,r
,......,v )
(14)

Misol.Farazqilaylikki,elektrmaydoni
EE0
cost
OZo’qibuyichayo’nalsin

zaryad esaOYo’qi bo’yichatushayotganbo’lsin.Uholda

EzE0cost
,ExEy 0,
vy v0, vx vz 0

Masalashartigako’ra,zaryadga
FeEcost
kuchta’siretyapti.Harakat





tenglamasiDekartkomponentalarda


mx0
my0

Yoki
mzeE0cost




e

x0,y0,zmE0 cost
(15)

  1. tenglamalarnivaqtbuyichabirmartaintegrallabtopamiz:



e
z mE0
sintC1,
yC2,
xC3
(16

Boshlang’ichvaqtmomentitt0
davy
y0v0,
x0z00
bulganiuchun(16)

dagiC1
eEosintm0
,C2v0,
C30
buladi.

Demak(16):
e e
zmE0 sint mE0 sint0
yv0

  1. niyanabirmartavaqtbuyichaintegrallaymiz:

zeE0
m2
costeE0sint
m0
C4,

yv0tC5
Bundantt0,bulgandatopamiz:


y00,


z00

ekanliginie’tiborgaolib,C4,C5


larni
(17)



C4
eE0
m2
cost0

  • eE0t

m0
sint0

C5v0t0 (18)

  1. larni(17)gaqo’yib,zarraningistalganvaqtmomentidagiholatinianiqlaymiz:

zeE0
m2
(cost0

  • cost)eE0(t

m0

  • t)sint0

yv0(tt0)

  1. datni yo’qotib,harakattenglamasinitopamiz.Buninguchun

(19)

tty
ni(19)dagizuchunifodagaquyamiz:


v
0
0

zeE0
(cost

    • cos(t

y))eE0
ysint


0

0
m2 0
Nihoyat
0 mv 0

cos(t0

  • )costv0

cos y sint

0
v0
siny

v
v0


0
Asosidatrayektoriyaningtenglamabilanifodalanishinitopamiz:

zeE0
((1cosy)costy(1siny)sint)


v

v

v
m2
0 0
0 0 0



Nazoratsavollari

  1. Nyuton tenglamalarining Galiley almashtirishlariga nisbataninvariantliginiko’rsating.

  2. Harakat tenglamalarini integrallash va boshlang’ich shartlari haqidaayting.

  3. Nuqtaningistalganvaqtmomentidagiholatinitoping

  4. Integrallashdoimiyliklaritushuntiribbering.

  1. ma’ruza: HARAKAT QONUNLARI.MODDIY NUQTANINGTRAYEKTORIYASI,TEZLIGI VA TEZLANISHLARNINGDEKART,SFERIKVA SILINDRIK KOORDINATALARDAIFODASI.



REJA:

  1. Dekartkoordinatalarsistemasi.

  2. Silindrikvaqutbkoordinatalarusuli

  3. Sferikkoordinatalarusuli

  4. MaydontushunchasivaNyutontenglamalariningqo’llanishchegarasi.

TAYANCHSO’ZVAIBORALAR:koordinata,tizim,sferik,silindrik,harakat,tezlik,tezlanish,differesial,vaqt, nuqta, vector, tenglama, radius-vektor

ModdiynuqtaningDekartkoordinatasistemasidagiharakatqonunlariniquyidagiko’rinishdayozish mumkin



xx(t),yyt,zzt
(1)

Agar(1)danvaqtnichiqaribtashlasaknuqtaningtrayektoriyatenglamasitopiladi.Bu tenglamalarparametriktenglamalardeyiladi.
Koordinatalarorqaliifodalanganradius-vektor


k
rxiyjz
(2)

ninazardatutak,(1)nivaqtbo’yichato’liqdifferensialiMnuqtaningtezlikva

tezlanishvektorlariniberadi
→ →

vrxi

  • yjzk

(3-1)
→ →

→ →

wvr
xi
yjzk
(3-2)

Tezlikvatezlanishvektorlariningo’qlardagiproyeksiyalariniquyidagiko’rinishdayozishmumkin:

vxx,
vyy,
vzz;
wxvxx,
wyvyy,
wzvzz
(4)

Tezlikvatezlanishlarningmodullariniesa
w

(5)


ko’rinishdayozishmumkin.
(3-1) va (3-2) formulalardan tezlik vektori radius-vektordan vaqt bo’yicha olinganbirinchitartibli,tezlanishvektoriesaradus-vektordanvaqtbo’yichaolinganikkinchitartiblihosilagatengligikelib chiqadi.


Silindrikvaqutbkoordinatalarusuli
SilindrikkoordinatalarsistemasidaMnuqtaningholati,,z koordinatalar

bilananiqlanadi.Nuqtaningharakatqonunlariko’rinishdabo’ladi.
(t),
(t),
zz(t)

  1. shakldanfoydalanibquyidagibog’lanishlarniyozishmumkin



xcos, ysin, zz
(8-1)



rezk,r 2z2, 
(8-2)


 
Silindrikkoordinatalarsistemasininge,eortlaribilan
i,j
Dekartortlariorasidagi

bog’lanishnitopishuchunrradius-vektorharikkalasistemadagi(2)va(8-2)

de
ifodalarinio’zarotenglashtiramizva(8-1)nie’tiborgaolsak,natijadaquyidagibog’lanishlargaegabo’lamiz:


e


icos
jsin,


e

d
isin
jcos

(9)


Silindrikkoordinatalarsistemasining
e,e
ortlariningyo’nalishivaqtgabog’liq

 
holdao’zgaradi,ularningvaqtbo’yichabirinchihosilalarinitopsak



    1. rasm

de

→ →


de





e e,

d


e e

d


(9-1)









Nuqtaning (8-2) radius-vektoridan vaqt bo’yicha hosila olib, (9-1) ni e’tiborgaolsak, tezlik vektori, uning moduli va proyeksiyalari uchun quyidagi ifodalarniolamiz



vre
e

    • zk, v

(10-1)

v,
v,
vzz
(10-2)

v,v,vz
larmosravishda v tezlikvektoriningradial,ko’ndalangva aksial

proyeksiyalaridebyuritiladi.Tezlikvektoridanvaqtbo’yichahosilaolib w






tezlanishvektorvauningproyeksiyalariuchunquyidagilargaegabo’lamiz:



w(2)e
(2)e

    • zk

(11-1)


w2,
w2,
wzz
(11-2)

Agar
z0,
r
desak,silindrikkoordinatalarsistemasitekislikdagi
r,
qutb

koordinatalarsistemasigao’tadi(2.b-rasm).

xrcos, yrsin
(12-1)


r
rre, r
(12-2)

Bundaharakatqonuni
rr(t)
(t)
tenglamlarbilanberiladi.Ulardantni

chiqarib, M nuqtaningqutbkoordinatalarsistemasidagi
rr()
trayektoriya

tenglamasi topiladi. Tekislikdaharakatlanuvchi M nuqtaning qutb
koordinatlaridagirradius-vektori, v-chiziqliva-sektorialtezliklarihamdaw
tezlanishiuchun(10)-(12)munosabatlargako’ra(z0,r,ee)


r
rre,
vre
re,
r

k
1r2,
2




r
w(rr2)e1d(r2)e
r rdt




Download 1.04 Mb.
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Download 1.04 Mb.

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



Harakat tenglamalarini integrallash va boshlang’ich shartlari. Nuqtaningistalganvaqtmomentidagiholatinitopish

Download 1.04 Mb.