193
Tezisni qanday tuzish kerak
O‘qishdan keyin qayta o‘qish kerak. Shu bilan birga, matnni (reja yordamida
yoki pastki chiziq yordamida) bir qator qismlarga bo‘linadi.
Keyinchalik, tanlangan matnning har bir qismida uning dastlabki qismlarga
bo‘linganini aniqlagan narsa topiladi; kitobning matnida
bu asosiy narsani yozib
qo‘yiladi yoki belgilanadi.
Keyin tanlangan narsalarni yaxshi o‘ylab, uning mohiyatini tushunib,
alohida holatlarni shakllantiradi. Bu tezislar bo‘ladi. Ularni yozib olish mumkin.
To‘g‘ri tuzilgan tezislar bir-biridan kelib chiqadi. Tezislardan biri (birinchi
yoki oxirgisi) umumiy bo‘lib, qolganlarning mazmunini belgilaydi yoki
avvalgilarini umumlashtiradi. Bir qator qoidalarni albatta kitobdagi tartibi
bo‘yicha umumlashtirish shart emas, balki ularni yozuvchi uchun muhim bo‘lgan
mantiqiy aloqalarida birlashtirilishi kerak.
Kitobda kerakli joylarni yozib olishni murakkablashtirmaslik uchun alohida
tezislarni manbaga havola qilingan sahifalarni, shriftlar va qo‘shimcha varraqlarni
asl matn bilan bog‘lash foydali bo‘ladi (hatto kerakli abzatsga, alohida satrga).
Tezislarni boshqa turdagi yozuvlar orasida alohida ahamiyati nimadan
iborat?
Tezislar, boshqa
yozuv shakllariga nisbatan, materialni umumlashtirish,
uning mohiyatini qisqa matnlarda berish imkonini beradi. Reja konspekt kabi
o‘quvchini maqola (kitob) muallifini eshitishga majbur qiladi, ko‘pincha bu ijodiy
fikrlashni cheklaydi. Tezislar, aksincha, kitobning (maqolaning) mazmunini ochib
berish, ketma-ketligiga qaramasdan, hatto uning
alohida holatlariga qaramay, uni
tushunish imkonini beradi. Hech qanday yozuv doklad yozishga, materialning
asosiy mazmunini ochib berishga yordam bermaydi. Tezislar qimmatga ega va
ko‘pincha kitob, maqola yoki dokladni tanqidiy tahlil qilish uchun zarurdir.
Masalaning mohiyati ular bilan ta’kidlanadi, keskinlashadi. Tezislar o‘z fikrlarini
boshqalarning fikrlari va e’tiqodlariga qarshi
turish imkoniyatini juda
osonlashtiradi.
