-rasm. Sinaptonemal kontpleksning ко (rinis hi

3. Paxinem a- 
yo‘g ‘on iplar bosqichi. Bunday atalishiga sa- 
bab gomo log laming to‘liq konyugatsiyasi natijasida xromosomalar 
yocg‘on bo‘lib ko‘rinadi. Bularda DNK 4s ga xromatidlar 4n ga teng. 
Bu bosqichda meyozning eng muhim jarayoni 
krossingover 
amalga 
oshadi. Gomologik xromosomalarning o ‘xshash uchastkalari bilan al- 
mashinuvi. Krossingover natijasida genlami yangi kombinatsiyalari 
yuzaga keladi.
Paxinemada ham oz miqdorda DNK sintezlanishi m a’lum bo‘lgan. 
Bu bosqichda ba’zi xromomeralaming aktivligi kuzatilib xromoso­
malar tuzilishi o ‘zgaradi. Ular “lampa cholkalari” k ocrinishiga ega 
bo‘lganxromosomalami hosil qiladi (25-rasm). Bu o ‘zgarishlar diplo- 
nema bosqichida - ayniqsa triton hayvonchalarida - yaqqol ko^rinadi.
4. 
Diplonem a- 
ikkilamchi iplar bosqichi. Gomologik xromoso­
malar bir-biridan ajralishi kuzatiladi. Ajralish sentromer joylaridan 
boshlanadi. Shu paytda xromosomalarda xiazm alar-krossingover ro‘y 
bergan(gomologik xromosomalami chalkashkan) joylar ko ‘rinadi. SK 
faqat shu uchastkalarda saqlanadi. Xromosomalar qancha uzun bo‘lsa 
- xiazmalar soni shuncha ko‘p bo‘ladi.
Diplonemada xromosomalarning bir oz kaltaiashib kondensatsi- 
yalanishi kuzatiladi. Bu bosqichda xromosomalar (triton hujayralar- 
ida) “lampa chotkasi” ko‘rinishini oladi. Xromosomalarning ayrim 
uchatkalarida iplari yoyilib uzun ilmoqchalami hosil qiladi. Bu ilmo- 
qchalar faol uchastkalar bo‘lib, ularda ko‘p miqdorda iRNK sinte- 
zlanadi.
25-rasm. Lampa chotkasi ko*rinishidagi xromosoma: a -Umumiy
ко ‘rinis hi; 6. iRN K sintezi boradigan fa o l qismi (sxema)
154

Diplonemada faol xromosomalarning boMishi meyozni mitozdan 
farqi hisoblanadi. Mitozning profazasidan boshlab har qanday sin- 
tez jarayonlari to‘xtaydi. Bunday sintez mahsulotlari murtakning erta 
rivojlanishi uchun kerakli mahsulotlami yaratadi.
5. 
D iak in ez- Xiazmalar soni kamayishi, bivalentlarning qisqari- 
shi va yadrochaning y o ‘qolishi bilan xarakterlanadi. Bivalentlar kom- 
pakt shaklga kirib ularning xiazmalari uchlarida joylashadi. Xromo­
somalarning yadro qobig‘i bilan aloqasi uziladi. Bu bosqich hujayra 
bo‘linishiga o‘tish bosqichi hisoblanadi. Diakinezda yadroda erkin 
joylashgan bivalentlarning sonini aniqlash mumkin.
Prometafaza 1 -xrom osom alar spiralizatsiyasi maksimumga yeta- 
di. Yadro qobig‘i eriydi. Bivalentlar hujayra ekvatoriga qarab y ig ‘ila 
boshlaydilar.
M etafaza 1— axromatin dukni shakllanishi tugatiladi va biva­
lentlar hujayra ekvatorida bir chiziq bo‘ylab joylashadi. Gomologik 
xromosomalarning sentromeralari ikki tomondagi qutblarga qaragan 
bo‘ladi. Sentromeralar bir-biridan ajralib xromosomalar ajralishga 
tayyor turadilar.
Anafaza 1 —ikkita gomologik xromosomalardan tuzilgan biva­
lentlar bir biridan ajralib xromosomalar bittadan hujayraning qara- 
ma-qarshi qutblariga tortiladi. Har bir xromosoma ikkita xromatiddan 
tuzilgan bo‘lib, sentromera bilan birikkan bo‘ladi. Anafazadagi ajral- 
gan xromosomalar tarkibi jihatidan ota-ona xromosomalaridan farq 
qiladi, chunki paxinemada krossingoverga uchragan bo‘ladi.
Telofaza 1 - xromosomalarning ikkita qutblarga tortilishi tugagan- 
dan key in boshlanadi. Biroz vaqt xromosomalar kondensatsiyalangan 
holatda saqlanadi, shundan keyin qisqa vaqt davom etadigan inter- 
faza keladi va xromosomalar despiralizatsiyaga (spirallari yoyilishga) 
uchramaydi. Agar birinchi bo‘linishdan keyin uzoq davom etadigan 
interfaza kelsa, xromosomalar despiralizatsiyaga uchrab hujayra de- 
vori bilan ajratilgan ikkita yadro hosil boMadi - hujayralar diadasi.
M eyozning ikkinchi bo£linishi. Diadalaming har birida kechadi. 
Qisqa profaza 2 dan keyin bo‘linish duki shakllanadi.
M etafaza 2 - xromosomalar ikkita xromatidadan iborat bo‘lib, 
sentromera bilan bog'lanadi, axromatin bo‘linish duki hosil bo‘ladi, 
xromosomalarning soni somatik hujayralarga nisbatan 2 marotaba 
kam.
155

Anafaza 2ning boshida xromatidalami ushlab turgan sentromera 
ochilib har bir xromatida alohida bo‘lib, hujayra qutblariga tortiladi. 
Natijada 4 yadroning har birida xromosomalarning gaploid to ‘plami 
hosil bo‘ladi.
Telofaza 2da xromosomalar despiralizatsiyalanib, hujayra devori 
shakllanadi.
2chi meyoz mexanizmi jiliatidan mitozga o lxshaydi, lekin o ‘ziga 
xos belgilarga ega.

Download 5,62 Mb.