3. Paxinem a-
yo‘g ‘on iplar bosqichi.
Bunday atalishiga sa-
bab gomo log laming to‘liq konyugatsiyasi natijasida xromosomalar
yocg‘on bo‘lib ko‘rinadi. Bularda DNK 4s ga xromatidlar 4n ga teng.
Bu bosqichda meyozning eng muhim jarayoni
krossingover
amalga
oshadi. Gomologik xromosomalarning o ‘xshash uchastkalari bilan al-
mashinuvi. Krossingover natijasida genlami
yangi kombinatsiyalari
yuzaga keladi.
Paxinemada ham oz miqdorda DNK sintezlanishi m a’lum bo‘lgan.
Bu bosqichda ba’zi xromomeralaming aktivligi kuzatilib xromoso
malar tuzilishi o ‘zgaradi. Ular “lampa cholkalari” k ocrinishiga ega
bo‘lganxromosomalami hosil qiladi (25-rasm). Bu o ‘zgarishlar diplo-
nema bosqichida - ayniqsa triton hayvonchalarida - yaqqol ko^rinadi.
4.
Diplonem a-
ikkilamchi iplar bosqichi. Gomologik xromoso
malar bir-biridan ajralishi kuzatiladi. Ajralish sentromer joylaridan
boshlanadi. Shu paytda xromosomalarda xiazm alar-krossingover ro‘y
bergan(gomologik xromosomalami chalkashkan) joylar ko ‘rinadi. SK
faqat shu uchastkalarda saqlanadi. Xromosomalar qancha uzun bo‘lsa
- xiazmalar soni shuncha ko‘p bo‘ladi.
Diplonemada xromosomalarning bir oz kaltaiashib kondensatsi-
yalanishi kuzatiladi. Bu bosqichda xromosomalar (triton
hujayralar-
ida) “lampa chotkasi” ko‘rinishini oladi. Xromosomalarning ayrim
uchatkalarida iplari yoyilib uzun ilmoqchalami hosil qiladi. Bu ilmo-
qchalar faol uchastkalar bo‘lib, ularda ko‘p miqdorda iRNK sinte-
zlanadi.
25-rasm. Lampa chotkasi ko*rinishidagi xromosoma: a -Umumiy
ко ‘rinis hi; 6. iRN K sintezi boradigan fa o l qismi (sxema)
154
Diplonemada faol xromosomalarning boMishi meyozni mitozdan
farqi hisoblanadi. Mitozning profazasidan boshlab har qanday sin-
tez jarayonlari to‘xtaydi. Bunday sintez mahsulotlari murtakning erta
rivojlanishi uchun kerakli mahsulotlami yaratadi.
5.
D iak in ez-
Xiazmalar soni kamayishi, bivalentlarning qisqari-
shi va yadrochaning y o ‘qolishi bilan xarakterlanadi. Bivalentlar kom-
pakt shaklga kirib ularning xiazmalari uchlarida joylashadi. Xromo
somalarning yadro qobig‘i bilan aloqasi uziladi. Bu bosqich hujayra
bo‘linishiga o‘tish bosqichi hisoblanadi.
Diakinezda yadroda erkin
joylashgan bivalentlarning sonini aniqlash mumkin.
Prometafaza 1 -xrom osom alar spiralizatsiyasi maksimumga yeta-
di. Yadro qobig‘i eriydi. Bivalentlar hujayra ekvatoriga qarab y ig ‘ila
boshlaydilar.
M etafaza 1— axromatin dukni shakllanishi tugatiladi va biva
lentlar hujayra ekvatorida bir chiziq bo‘ylab joylashadi. Gomologik
xromosomalarning sentromeralari ikki tomondagi qutblarga qaragan
bo‘ladi. Sentromeralar bir-biridan ajralib xromosomalar ajralishga
tayyor turadilar.
Anafaza 1 —ikkita gomologik xromosomalardan tuzilgan biva
lentlar bir biridan ajralib xromosomalar
bittadan hujayraning qara-
ma-qarshi qutblariga tortiladi. Har bir xromosoma ikkita xromatiddan
tuzilgan bo‘lib, sentromera bilan birikkan bo‘ladi. Anafazadagi ajral-
gan xromosomalar tarkibi jihatidan ota-ona xromosomalaridan farq
qiladi, chunki paxinemada krossingoverga uchragan bo‘ladi.
Telofaza 1 - xromosomalarning ikkita qutblarga tortilishi tugagan-
dan key in boshlanadi. Biroz vaqt xromosomalar kondensatsiyalangan
holatda saqlanadi, shundan keyin qisqa
vaqt davom etadigan inter-
faza keladi va xromosomalar despiralizatsiyaga (spirallari yoyilishga)
uchramaydi. Agar birinchi bo‘linishdan keyin uzoq davom etadigan
interfaza kelsa, xromosomalar despiralizatsiyaga uchrab hujayra de-
vori bilan ajratilgan ikkita yadro hosil boMadi - hujayralar diadasi.
M eyozning ikkinchi bo£linishi. Diadalaming har birida kechadi.
Qisqa profaza 2 dan keyin bo‘linish duki shakllanadi.
M etafaza 2 - xromosomalar ikkita xromatidadan iborat bo‘lib,
sentromera bilan bog'lanadi, axromatin bo‘linish duki hosil bo‘ladi,
xromosomalarning soni somatik hujayralarga nisbatan 2 marotaba
kam.
155
Anafaza 2ning boshida xromatidalami
ushlab turgan sentromera
ochilib har bir xromatida alohida bo‘lib, hujayra qutblariga tortiladi.
Natijada 4 yadroning har birida xromosomalarning gaploid to ‘plami
hosil bo‘ladi.
Telofaza 2da xromosomalar despiralizatsiyalanib, hujayra devori
shakllanadi.
2chi meyoz mexanizmi jiliatidan mitozga o lxshaydi, lekin o ‘ziga
xos belgilarga ega.
