|
I bap. Umsaniyler imperiyasinin’ payda boliwi ha’m a’skeriy atlanislari … … … … … … … … … … …
|
| bet | 1/18 | | Sana | 16.07.2024 | | Hajmi | 14,24 Mb. | | #267707 |
Bog'liq ROZA PQJ @023
“Usmaniyler mámleketiniń XIV-XV ásirlerde sociallıq-ekonomikalıq, siyasiy jaǵdayi”
Reje:
Kirisiw.... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... ..3
I BAP. UMSANIYLER IMPERIYASININ’ PAYDA BOLIWI HA’M A’SKERIY ATLANISLARI. .... … … … … … … … … ... … … … …
1. 1. Usmaniyler imperiyasinda “beyliklar zamani”... .... .... .... .... .... .... .... … 7
1. 2. Kishi Aziyada hám Balkan yarım atawında tu’rk basqinshiliqlari... ... …10
1. 3. Sultan Bayazid I Jıldırımniń húkimet basina keliwi hám basqinshılıq júrisleri... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... … … … … … … .. 15
II BAP. XV A’SIRDE USMANIYLER IMPERIYASINDAG’I SOCIALLIQ-SIYASIY HA’M EKONOMIKALIQ JAG’DAY... .... .... .... .... .... .... .... .... ...
2. 1. Usmaniy túrklerdiń basqinshiliqlariniń dawam ettiriliwi... .... .... … …24
2. 2. Usmaniyler imperiyasinin’ paytaxtı - Istanbul qalası... .... .... … … … … 30
III BAP USMANIYLER IMPERIYASININ’ XIV-XV A’SIRDEGI SOCIAL-EKONOMIKALIQ SIYASIY JAG’DAYI TEMASIN U’YRENIWDE PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARDAN PAYDALANIW
3.1. Usmaniyler imperiyasinin’ XIV-XV a’sirdegi social-ekonomikaliq, siyasiy jag’dayi temasin jaritiwda pedagogik texnologiyalardan paydalaniw… … … … 40
3.2.” Usmaniyler imperiyasinin’ XIV-XV a’sirdegi social-ekonomikaliq,siyasiy jag’dayi” temasi boyinsha prezintaciya islep shig’iwdin’ pedagogik texnologik qurami… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 48
GLOSSARY
Juwmaq hám usınıslar... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... ..... 64
Paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... .... 70
KIRISIW
Temanıń aktuallıǵı. Usmaniyler imperiyasi (usm. دولت عالیه عثمانیه — Devlet-i Âliyye-i Osmâniyye) — 1299 -jılda arqa-batıs Onatóli (Anatoliya) de Usman I basshılıǵındaǵı usmaniy qáwimleri tárepinen dúzilgen mámleket. 1453-jılda Konstantinopol qulaǵanınan keyin, Usmaniyler mámleketi imperiya dep atala basladı. Konstantinopoldiń qulawi tu’rk mámleketshiliginiń rawajlanıwındaǵı eń a’hmiyetli waqıya boldı, sebebi 1453-jilg’i jeńisten keyin Usmaniyler imperiyasi Evropada bekkemlendi. 1590-jılda Usmaniyler imperiyasi óz rawajlaniwinin’ shıńina eristi. Onıń aymaqları Evropa, Aziya hám Afrikanıń bir bólegin iyeledi. Usmaniyler úrim-putaǵınıń húkimranlıǵı 623-jıl, 1299-jil 27- iyulinan tap 1922- jıl 1- noyabrine shekem, monarxiya tamamlanıwina shekem dawam etdi.
Usmaniyler imperiyasinin’ usmaniy túrkler tilindegi atalıwı — Devlet-i Aliyye-yi Osmâniyye (دَوْلَتِ عَلِيّهٔ عُثمَانِیّه), yamasa — Usmanlı Devleti (عثمانلى دولتى). Zamanagóy tu’rk tilinde onı Usmanlı Devleti yamasa Usmanlı İmparatorluğu dep ataydı. Batısda “Usmaniyler” hám “Tu’rkiya” sózleri imperiya dáwirinde bir-birin almastırǵan halda qollanılǵan. 1920—1923-jıllarda tek Tu’rkiya dep atala baslaǵan, sebebi onıń rásmiy atı sonday bolǵan edi.
Sonı atap ótiw kerek búgingi kúnde ótken zaman sabaqlarin úyreniwge mútajlik barǵan sayın kúsheyip baratırǵanınıń ayriqsha tiykarları bar. Bul tikkeley insaniyattıń tariyxıy tájiriybesin úyreniw, turmıs ma’nisin ańǵarıw menen baylanıslı bolǵan kóp qirli hám quramalı process bolıp tabıladı. Ol arqalı tariyxtıń mazmunına názer taslanadi, qarawlar jańalanadı. Atap aytqanda, búgin biz Ózbekstannıń zalım sovet basqarıw principı dáwirindegi tariyxın jańasha ańǵarıp atırmız, jańasha kózqarastan baqlap atırmız. Buǵan baylanıslı Ózbekstan Respublikası Birinshi Prezidenti Islam Karimov «Tu’rkistan» gazetasi redaktori sorawlarına bergen juwaplarında zalım sovet basqarıw dáwirine o’z mu’nasebetin bildirdi: «Biz sol waqitqa deyin kóbirek eski basqarıw principıne sın pikir bıldirıw, onı biykar etiw menen bánt boldıq. Álbette, basımızdan keshirgen qorqınıshlı hám totalitar basqariwdıń pútkil tásirlerin ańlap jetiw, jolımızdı tuwrı belgilep alıw ushın ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarında bul biz ushın zárúr edi. Biraq tek ótken zamandı biykar etiw menen uzaqqa barıp bolmaydı... Sol sebepli búgin biz ata-babalarımızǵa jasalma reńler menen ajıratıp baha bermewimiz, olardıń ómirin, olar jasaǵan dáwirdiń mánisin tuwrı túsiniwge háreket etiwimiz kerek»[1],- dep aytıp ótken edi. Sol sebepli sonday eken, sezimge berilmesden, tariyxin qalıs ilimiy tiykarda jaqtılandıriw zárúr.
Tu’rkiya tariyxına názer taslansa, hár bir mámleket tariyxında bolǵanı sıyaqlı, rawajlanıw hám gu’llep-jasnaǵan dáwirlerinde bir qatar mámleketlerdi basıp alıp, ol jerlerde óz húkimranlıǵın ornatqanin kóremiz. XIV-XV ásirlerde Usmaniyler dinastiyasi húkimet basina kelip, musilman mámleketin du’zip, úyrenilip atırǵan dáwir ishinde Usmaniyler mámleketinde Usman, Órxon, Murad, Bayazid, Sulayman, Muhammed sıyaqlı sultanlar húkimranlıq etken. Olardıń hár biri mámleket aymaqların jáne de keńeytiw, baylıq arttırıw maqsetinde qaraqshılıq júrisleri hám basqinshiliqlarin shólkemlestirgen. Orta ásirlerde Tu’rkiya sultanlıǵı Kishi Aziya, Afrika, Kavkaz, Balkan yarımatawında basqinshiliqlar alıp barıp, kútá úlken aymaqtı óz quramında birlestirgen edi. Evropadaǵı rawajlanǵan mámleketlikler Qara teńiz jaǵası hám Orta jer teńizi boyı sıyaqlı strategiyalıq áhmiyetke iye bolǵan portlardı óz qolina kirgiziw ushın gúres alıp barǵan. Bir tárepden qaralsa, Angliya, Fransiya, Avstriya, Rossiya da «shig’is máselesinde» tek óz máplerin oylap is tutqanı málim boladı. Basqa tárepden bolsa, tu’rk zulmi astında ezilip kelgen Balkan yarımatawı xalıqların bul zulimnan azat etti. Áne sonday quramalı jaǵdayda Usmaniyler imperiyasinda sociallıq-siyasiy hám ekonomikalıq turmıs da quramalı bolǵan.
Bir tárepden, milliy úrp-ádetlerdiń bekkem ekenligi, Tu’rkiyada musilmansha dástúrlerdiń tereń ornatilg’anlig’i kózge taslansa, basqa tárepden, bul jerge evropasha úrp-ádetler de kirip kele basladı. Ulıwma alǵanda, Usmaniyler imperiyasinin’ XIV-XV ásirlerdegi jaǵdayın jańasha kózqarastan úyreniw aktual máselelerden esaplanadı.
|
| |
