|
Pitkeriw qa’nigelik jumisinin’ maqseti
|
| bet | 2/18 | | Sana | 16.07.2024 | | Hajmi | 14,24 Mb. | | #267707 |
Bog'liq ROZA PQJ @023Pitkeriw qa’nigelik jumisinin’ maqseti: Usı PQJin jazıwdan maqset, Tu’rkiyanıń XIV-XV ásirlerdegi sociallıq-ekonomikalıq jaǵdayın hár tárepleme analiz etip ashıp beriwden ibarat bolıp, bul maqsetke erisiw jolında tómendegi wazıypalardı óz aldımızǵa qoydıq :
Birinshiden, Joqari oqiw orinlarinin’ Usmaniyler mámleketine tiykar saliniwi hám onin’ beyliklerine sıpatlama beriw;
- Usmaniyler imperiyasinin’ payda boliwı haqqında tolıq maǵlıwmat keltiriw;
- XIII - XV ásirlerde Balkan yarım atawindag’i tu’rk basqinshiliqlari haqqinda toliq mag’liwmat beriw;
- Usmaniy sultanları dáwirinde Tu’rkiyadaǵı sociallıq-ekonomikalıq jaǵdayǵa hár tárepleme ta’riyp beriw;
- temanı úyreniw boyınsha usınıslar keltirip, gipertekst menen islew usılı tiykarında ashıq sabaq islenbesi islep shıǵıw.
Pitkeriw qa’nigelik jumisinin’ u’yreniliw da’rejesi. Da’slep, sonı da aytıw kerek, Balkan yarım atawında Usmaniyler imperiyasinin’ alıp barǵan siyasatina tiyisli tu’rk tariyxıy ádebiyatları menen tanısıw múmkinshiligimiz bolmadi. Internettegi tu’rk saytlarında bir qatar maǵlıwmatlar bolsa da, tu’rk tilin bilmewimiz sebepli, olar menen tanıspadiq. Pitkeriw-qaniygelik jumısın jazıwg’a tiykarlanıp XX asirde hám 1991-jıldan keyin Rossiyada baspadan shıǵarılǵan ádebiyatlar biz ushın tiykarǵı derek bolıp xızmet etti. Bul ádebiyatlar ishinen ózbek tiline awdarma qılınǵanları V. F. Semenovtin’ «Orta ásirler tariyxı» sabaqlıǵı hám de “Jańa tariyx” sabaqlıǵı bolıp tabıladı [26, 27, 28, 32]. Tariyxıy dereklerge kelip sonı aytıw múmkin, Ámir Temurdıń Bayazid menen mu’nasebetleri, Anqara janındaǵı sawashları Ibn Arabshoh, Ǵiyosiddin Ali, Mirxond, Qaǵıydaiddin Shomiy, Sharofiddin Ali Yazdiy dóretpelerinde óz sa’wleleniwin tapqan.
Usmaniyler imperiyasinin’ payda boliwi, sociallıq-ekonomikalıq jaǵdayın jaritiwshi bir qatar ádebiyatlar bolıp, olar arasında V. Gordlevskiy, A. Novichev, Yu. Petrosyan, S. Ransimen kitapları maǵlıwmatlardıń ilimiyligi hám tolıqlıǵı menen ajralıp turadı, sebebi bul kitaplar monografik tárizde jazılǵan. Atap aytqanda, Yu. A. Petrosyannin’ “Osmaniyler imperiyasi: qu’dıreti hám qulawi” shıǵarması Tu’rkiyada Osmaniyler imperiyasinin’ payda boliwi, onıń gu’llep-jasnaǵan dáwiri hám daǵdarısına arnalǵan bolıp, Usmaniyler dinastiyasina tiyisli sultanlar haqqında da maǵlıwmatlar keltirilgenligi menen ajralıp turadı [23]. Bul kitap 2003-jılda jańa baspadan shıǵarıldı. Onıń elektron nusqası menen Internette [39] tanısıw múmkin. A. D. Novichevtin’ «Tu’rkiya tariyxı» kitapınıń 1 tominda feodalizm dáwiri, yaǵnıy XI-XVIII ásirlerge tiyisli Tu’rkiya tariyxı kórsetilgen [21]. N. A. Smirnovtin’ «Rossiya hám Tu’rkiya XVI-XVII ásirlerde» kitabında Rossiya hám Tu’rkiya ortasındaǵı urıslar, olardıń baslanıw sebepleri hám aqıbetleri, eki mámleket ortasındaǵı diplomatik munasábetler haqqında pikir júrgizilgen [29]. S. Ransimen bolsa 1453-jilda Konstantinopoldin’ qulawinan aldınǵı hám keyingi waqıyaların tolıq jaritqan [25]. S. Bawırevtin’ “Tariyxıy yuridikalıq ocherklar” kompleksinde 1976- jılda baspadan shıǵarılǵan maqalasında «Shıǵıs máselesi»nde Rossiyanıń siyasatina baha berip, Rossiya hám Tu’rkiyanıń Balkan yarımatawında húkimranlıq qılıw ushın alıp barǵan ózara kelisiwleri hám basqinshiliqlarining túp mánisi ashıp berilgen [12]. Bunnan tısqarı, Usmaniyler imperiyasinin’ Balkan yarımatawındaǵı siyasatı, buǵan Evropa mámleketleriniń munasábetleri, Rossiya-Tu’rkiya urıslarınıń bul munasábetlerge tásiri hám de Balkan xalıqlarınıń túrkler zulmina qarsı milliy-azatlıq gúresi haqqında orta ásirler tariyxı hám jańa tariyx boyınsha sabaqlıq hám oqıw qollanbalarında málim kólemde betler ajıratılǵan [8, 9, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20 hám b. ]. Buǵan baylanıslı ásirese “Shet el Aziya mámleketleriniń orta ásirler degi tariyxı” [13] sabaqlıǵı ilimiy tárepten jetilisken maǵlıwmatlardı jıynalıǵi, ádebiyatlar dizimi bar ekenligi menen ajralıp turadı.
Internettegi Rossiya saytlarında Usmaniyler imperiyasinin’ payda boliwi, tu’rk sultanlarınıń basqinshiliqlarina arnalǵan maǵlıwmatlar bar. Bunnan tısqarı, Tu’rkiyanıń jańa dáwir tariyxına tiyisli maǵlıwmatlar júdá kóp ushiraydı [34, 35, 36, 38, 39, 40]. Tariyxıy kitaplardıń elektron nusqaları jaylastırılǵan saytlardan biri www. world-history. ru bolıp, elektron kitapxanada ámeldegi bolǵan Rossiyada baspadan shıǵarılǵan jáhán tariyxına tiyisli jańa áwlad ádebiyatları menen tanısıw múmkin.
|
| |
